Nico's Nieuws 12: Marikana massacre

Nico onderzoekt het wereldnieuws en is nu op de plek van het mijnwerkersdrama in Zuid-Afrika. Wat is de rol van tovenaars? Lees en denk mee

Vandaag probeer ik nieuwe lijnen uit te zetten voor de rest van de week. President Jacob Zuma heeft een week van nationale rouw afgekondigd en gevraagd om de vlag halfstok te hangen. Het aantal doden is sinds donderdag opgelopen tot vierenveertig.

Om tien uur spreek ik af met de reporters van FAIR. Zij bedrijven onderzoeksjournalistiek. Ik wandel de heuvel van Melville af naar de Park Road in het aangrenzende Richmond. FAIR zit in een mooi verzamelgebouw vol buitenlandse media. Charles Rukuni volgt de mijnstaking niet professioneel, maar is wel in staat een aantal handige tips te geven. Ik vraag hem wie het bloedbad het beste covert.

Dat zijn The Mail & Guardian en The Mail on Sunday die ik toevallig al gelezen heb. Ook raadt hij mij een paar goeie mijnsites aan en vertelt mij waarom en hoe ik de overkoepelende vakbond COSATU het best kan benaderen.

Verder op de gang is het kantoor van  Al Jazeera. In een groot kantoor zit alleen bureauchef Thembisa Fakude. “Alle medewerkers zijn net naar de mijn vertrokken.” Het schijnt dat er een overleg gaat plaats vinden tussen vertegenwoordigers van de mijn-directie en de stakers. Verder zijn er geen belangrijke ontwikkelingen. Ik geef mijn kaartje van Fanack (de online kroniek voor de MENA-landen) en vraag of ik de komende dagen mee kan rijden met een van de verslaggevers.

In de winkelstraat van Melville snuffel ik in een boekwinkeltje naar boeken over de mijnindustrie in dit deel van Zuid-Afrika. We vinden ‘The Revolt on the Rand” van Norman Herd, omschreven als de vreemdste klassenstrijd uit de geschiedenis, die zich ten oosten van Johannesburg, Witwatersrand, afspeelde. Bij een goudwinkeltje, een paar straten verderop, probeert men mij piercings met echte diamanten aan te smeren.

Tragedie ’s Middags waag ik mij na het weergeven van eerste indrukken, gisteren, in de tuin van het guesthouse aan een analyse van de staking en het bijbehorende bloedbad. De mijnbouw is als sinds jaar en dag een zwaarwegende factor in de Zuid-Afrikaanse economie. En zolang er mijnbouw is, zijn er ook stakingen, arbeidsconflicten en mijnrampen.

Volgens het boek dat ik net heb gekocht ging het in 1922 om de strijd tussen kapitaal en arbeid, er was sprake van spanningen tussen de stakers en de politie, maar ook speelden er persoonlijke conflicten tussen de stakingsleiders onderling. Zo  te zien is er in al die jaren weinig veranderd. Ook wordt de tragedie in Marikana van nu in de pers vergeleken met ‘Sharpeville’ in 1960 toen bij de strijd tegen de Apartheid negenenzestig mensen werden neergeschoten.

Op de achtergrond draait het steeds om vragen als: Van wie zijn de bodemschatten, van de oorspronkelijke bewoners of de koloniale kapitalisten? En: Waarom kunnen de werknemers, de mijnwerkers, niet meer van de opbrengsten profiteren in verhouding tot de inkomsten van de  aandeelhouders en de directeuren? (De stakers ontvangen nu een loon van € 400 per maand.) Bij het beantwoorden van die vragen wordt vaak aangedrongen op het nationaliseren van de bedrijven, zoals in dit geval Lonmin.

Mineweb Mineweb gaat over goudprijzen en edelmetalen. Volgens deze commerciële site is Lonmin een van de drie grootste platinaproducenten. Citigroup schat de platina reserves van Zuid-Afrika op $ 2 triljoen, maar deze sector zou de laatste tijd getroffen worden door hoge kosten en lage prijzen.

De leden van de AMCU-vakbond spreken dat tegen. “Er is geen reden om de mijn te sluiten. Ze liegen over de prijs van platina.” (Volgens een Nederlandse beursexpert is de prijs van platina op dit moment lager dan de goudprijs en hij adviseert daarom om in platina te gaan handelen.)

Op Mining Weekly, een andere interessante site, lees ik dat de ‘Lonmin moorden’  Zuid-Afrika als mijnproducent schaden. De afnemende platina-productie als gevolg van de staking zou, vertaald in geld, een verlies van Rand 2.4 biljoen tot gevolg hebben. (1 € is grof gesteld ongeveer 10 Rand).

Als laatste nieuws meldt Mining Weekly dat vandaag (20 augustus) 27 procent van de 28.000 Lonmin arbeiders gehoor hebben gegeven aan de oproep om terug te keren naar het werk. Dat is iets meer dan vorige week. Als de drieduizend drilboorders niet aan het werk gaan, dan worden ze ontslagen. Een grote groep stakers voelde daar, uit eerbied voor hun vermoorde collega’s, niets voor.

Tovenaars Op de rivaliteit tussen de twee vakbonden (de nieuwe en meer radicale AMCU versus de traditionele Zuma-getrouwe NUM) wil ik hier nu niet dieper in gegaan, omdat dat volgens mij niet de hoofdoorzaak van de fatale schietpartij op 16 augustus was. (Treurig is zo’n tweestrijd tussen partijen die in wezen overeenkomstige belangen zouden moeten vertegenwoordigen wel.) De commissie die de achtergronden van het bloedbad gaat onderzoeken zal zich waarschijnlijk vooral gaan richten op de rol van de politie en een deel van de stakers.

Waarom liep die confrontatie zo uit de hand? Er is geen onderzoek voor nodig om nu al te constateren dat het afvuren van kogels op agressieve, deels gewapende, oprukkende demonstranten, een veel te zwaar middel is.

Interessant is wel de rol van de ‘sangoma’. Toen ik oud-NOS-correspondent Erik van Ees eind vorige week in een mail om advies vroeg, reageerde hij: “Ik ben al zestien jaar niet meer in de omgeving van Johannesburg, dus ik kan je niet helpen. Wel zou ik zeggen, ga op zoek naar de sangoma, het verhaal is anders dan voor de hand ligt.”

Daarmee sloeg hij de spijker op de kop. Meerdere bronnen bevestigen dat een ‘sangoma’ (genezer) de stakers met ‘muti’  (een traditioneel medicijn of kruidensmix) zou hebben besprenkeld,  met de mededeling dat ze in zo’n geval dapper en onzichtbaar worden voor de tegenpartij.

Als ik dit onderwerp in mijn koffiehuis bespreek zegt een Afrikaanse (wiens moeder gek genoeg ook Haasbroek heet) dat dergelijke rituelen en vormen van bijgeloof nog steeds een niet onbelangrijke rol kunnen spelen. Helderzienden doen mensen in conflictsituaties bijvoorbeeld ook geloven dat ze kogelvrij kunnen worden.

Genoeg feiten en meningen voorlopig om de komende dagen met deskundigen en slachtoffers op door te borduren.

(Media die geïnteresseerd zijn in mijn verhaal kunnen mij mailen: nicosnews@xs4all.nl)

Lees ook: Nico’s Nieuws 11 – Op de plek des onheils

Nico verwerkt zijn ervaringen in een boek dat eind dit jaar uitkomt.