Nieuwe verkiezingen lossen niks op

De kabinetsformatie ligt stil. De verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) willen pas weer verder als het ‘vertrouwen hersteld’ is. Dat vertrouwen liep vorige week een enorme deuk op toen een van de vorige verkenners, Kajsa Ollongren, gefotografeerd werd met haar aantekeningen voor iedereen open en bloot zichtbaar. Uit deze ‘aandachtspunten’ bleek dat aan de formatietafel gesproken zou zijn over het lozen van het kritische CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. De man die een grote rol speelde bij het onthullen van de toeslagenaffaire zou een ‘functie elders’ moeten krijgen.

Welke fractievoorzitter had het gewaagd een dergelijk idee te opperen? Ollongren (D66) en haar toenmalige medeverkenner Annemarie Jorritsma (VVD) beweren bij hoog en bij laag dat het hun eigen gedachtenspinsel was, maar dat gelooft natuurlijk geen mens. De twee verkenners waren niet langer te handhaven en moesten de laan uit. Maar de verontwaardiging is zo groot dat hun opvolgers Van Ark en Koolmees ook niet meer durven doorgaan met formeren. Worden kabinetsformaties echt gebruikt (misbruikt liever gezegd) om lastige Kamerleden te lozen?

Sommigen, onder wie voormalig Kamervoorzitter Frans Weisglas (VVD), denken dat het vertrouwen in het formatieproces zodanig is beschadigd dat er wellicht nieuwe verkiezingen moeten komen. Wat dat zou oplossen vertellen ze er niet bij. Ik denk dat een nieuwe stembusgang helemaal niets zou bijdragen aan het herstel van het vertrouwen.

Bij nieuwe verkiezingen zouden alle hoofdrolspelers bij het huidige formatieproces – Mark Rutte (VVD), Sigrid Kaag (D66), Wopke Hoekstra (CDA) – uiteraard dienen te verdwijnen. Zij kunnen immers de verdenking nooit meer van zich afschudden dat zíj op het wegwerken van Omtzigt hebben aangedrongen. Het CDA komt er dan niet meer omheen Omtzigt lijsttrekker te maken. Voor de christendemocratische partij zou dat – althans op korte termijn – waarschijnlijk gunstig uitpakken. Ze zou de verkiezingen dik winnen, ten koste van vooral VVD en D66. Dertig, veertig zetels zouden haalbaar worden voor het CDA, misschien wel nog meer. Omtzigt zou premier kunnen worden.

Maar het is de vraag of hij dat kan. Het is ook de vraag of hij dat überhaupt wel wil. Een premier van een uit ideologisch sterk uiteenlopende partijen bestaand kabinet moet kunnen samenbinden en zo nodig de pot gesloten dienen te houden. Dat zijn niet eigenschappen waaraan Omtzigt zijn reputatie te danken heeft. Omtzigt is geen verdediger, zoals een premier behoort te zijn, maar een aanvaller. Iemand die feiten achterhaalt die de machthebbers aan het zicht proberen te onttrekken. Iemand die schandalen blootlegt. Zo iemand moet je geen premier maken. Zelfs geen minister. Die laatste post heeft Omtzigt bij de kabinetsformatie van 2017 dan ook niet gekregen, hoewel hij als (destijds) vierde op de CDA-lijst daarvoor wel in aanmerking leek te komen.

Nieuwe verkiezingen zouden Omtzigt in een rol dwingen die hem niet past. Ze zouden het politieke landschap dooreen schudden. Maar ze zouden niet voor het gevoel zorgen dat het er voortaan eerlijk aan toegaat in de politiek. Sterker nog: als Omtzigt wordt genoodzaakt tot wheelen en dealen – en hoe bewaar je anders de vrede in een coalitieregering – dan zou het vertrouwen nog wel eens verder kunnen afbrokkelen.

Wat moet er dan wel gebeuren? Het klinkt wellicht niet al te hoopvol, maar er ís geen oplossing. Woensdag tijdens het Kamerdebat waarvoor ze zijn uitgenodigd zullen Ollongren en Jorritsma nogmaals en met veel klem verklaren dat de suggestie om voor Omtzigt een ‘functie elders’ te regelen níet tijdens de formatiegesprekken aan de orde is geweest. Niemand zal denken dat dat waar is. Maar uiteindelijk zullen de belangrijkste partijen wel moeten doen alsof daarmee de kous af is. En dan komt er gewoon Rutte IV.