Nogmaals: vorm een nationaal kabinet

Wegkijken kan niet meer: het kabinet-Rutte 3 is geen sterrenteam. Het bevat te veel zwakke broeders en zusters die op cruciale ogenblikken falen. De meest potsierlijke voorbeelden hiervan vormen Annie Broekers-Knol en Ferdinand Grapperhaus met de knuffeltrouwpartij die hun politieke geloofwaardigheid voorgoed ondermijnde. Afgelopen dinsdag maakte Hugo de Jonge door jammerlijk optreden in de Tweede Kamer voorgoed duidelijk dat hij deze functie niet aan kan. Hij is niet de enige. Eric Wiebes van Economische Zaken heeft op het dossier Groningen al een brevet van onvermogen afgegeven. In de coronacrisis is hij vooral onzichtbaar. Minister van Rechtsbescherming Sander Dekker lijkt er vooral op uit het gewone mensen moeilijker te maken een proces te voeren. Minister Wopke Hoekstra gooide in Nederland hoge ogen door een tijdje tegen zijn Europese collega’s  een grote bek op te zetten maar hij heeft alleen maar onze onderhandelingspositie geschaad. Ook moest hij bijdraaien. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ingrid van Engelshoven blijkt evenmin een hoogvlieger. Zo kunnen we nog wel even doorgaan.

Premier Rutte is alleen geïnteresseerd in boedelbeheer. Bekwaam schuift hij de verantwoordelijkheid voor hoofdpijndossiers af naar vakministers uit een andere partij dan zijn eigen VVD. Collectief faalden de leden van Rutte 3 door midden in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog op vakantie te gaan. Ze leken premier De Geer wel die in de zomer van 1940 aankondigde een paar weken in Zwitserland te gaan uitblazen. Er zit niets anders op dan dit gezelschap nog even door te laten modderen maar we hebben zo snel mogelijk een vakbekwame regering nodig. We kunnen het ons niet veroorloven te wachten tot de verkiezingen waarna een ellenlange formatie volgt. Bijzondere omstandigheden vereisen een bijzondere aanpak. Daarom is dit het moment om een voorstel dat ik in de eerste stadia van deze crisis deed nog eens te herhalen. Misschien krijg ik er nu meer handen mee op elkaar dan destijds.

De koning vraagt de burgemeesters van Rotterdam en Den Haag, Achmed Aboutaleb en Piet van Zanen om een kabinet te vormen op zo breed mogelijke basis. Zij gaan op zoek naar de grootste bestuurlijke talenten in het land. Deze toppers hebben een partijpolitieke achtergrond maar nemen op eigen verantwoordelijkheid plaats in dit nationale kabinet. Zonder tussenkomst van het parlement stellen zij een urgentieprogramma op. Daarin zijn volksgezondheid en economie de speerpunten. Een wezenlijk onderdeel  is een eerlijke verdeling van de lasten die veroorzaakt worden door maatregelen ter beteugeling van corona. Wie zich daardoor maatschappelijk geruïneerd ziet, komt terecht in opstand als de overheid daaraan schouderophalend voorbijgaat.

Met dit programma treedt het nationale kabinet de parlementariërs tegemoet. Nog een detail: partijleiders treden niet toe tot de nieuwe regering. Zij voeren hun fracties aan in de kamer.

Voor de goede orde: we hebben hier niet te maken met een zakenkabinet. De politieke verhoudingen weerspiegelen zich in de samenstelling. De Kamerfracties worden echter op geen enkele manier betrokken bij de opstelling van het urgentieprogramma.. Evenmin bepalen de fractievoorzitters, zoals nu gebeurt, op maandagse besloten vergaderingen hoe ver ministers mogen gaan. Daardoor wordt het berijden van partijpolitieke stokpaardjes voorkomen. De nieuwe ministers wordt slechts één beperking opgelegd. Ze krijgen geen kans zich middels noodwetten dictatoriale bevoegdheden aan te meten. Dat is in deze constellatie ook volstrekt overbodig.

Kunnen ministers met uiteenlopende politieke achtergronden het eens worden over zo’n urgentieprogramma? In tijden van nood wel. Dat is vaak genoeg bewezen. Duidelijkste voorbeeld: het kabinet Churchill (zelf conservatief) van 1940 tot 1945. Clement Attlee, de leider van Labour was vice-premier. Ook de kleine liberale partij was met enkele ministers vertegenwoordigd. Direct na de overwinning op Duitsland gingen deze partijen weer in concurrentie met elkaar hun eigen gang. Zoiets hoort in Nederland ook te gebeuren als we Corona eronder hebben gekregen.

Tot het aantreden van dit nieuwe kabinet blijft – als gezegd – Rutte 3 aan. We hebben niks anders. We kunnen alleen maar hopen en bidden dat de komende weken maatschappelijke chaos uitblijft.