Oekraïne zoekt weg naar boven

Het is makkelijk om Oekraïne, zoals het zich ontwikkeld heeft sinds de Maidan-demonstraties van winter 2013-2014, te bekritiseren. Heel veel loopt er nog fout, en niet zo maar even, maar structureel

De diepgewortelde corruptie en de nefaste invloed van oligarchen (bijv. Akhmetov, Firtash, Pinchuk, Kholomoisky) op economie en politiek zijn slechts enkele voorbeelden. In het Westen zijn er nogal wat die daaruit concluderen dat alles hetzelfde is als voor de vlucht van de voormalige overcorrupte President Janoekovitsj en dat Westerse steun toch niets uitmaakt.

Oekraïne moest van ver komen Zij vergeten echter waar Oekraïne vandaan komt. Sinds zijn onafhankelijkheid in 1991 is het op een onvoorstelbare manier continu wanbestuurd. Dat kun je de Oekraïense bevolking moeilijk aanrekenen. Die heeft altijd de aspiratie gehad een leven te kunnen leiden zoals dat van Westeuropeanen. De politiek en economie van hun land werd echter al snel gehijacked door een een onzalig verbond van voormalige Communistische partijbonzen en criminelen. Slechts even, na de verkiezing van President Viktor Joesjenko in 2005, gloorde er hoop. Tragischerwijze slaagde hij er echter niet in om omonkeerbare hervormingen door te voeren. Onder zijn opvolger Viktor Janoekovits bereikte het leegroven van het land, bestuurlijke willekeur en overheidsintimidatie een hoogtepunt. Zij die de Maidan-demonstraties van de winter 2013/2014 nog altijd niet kunnen zien als een uiting van jaren opgekropte vernedering en frustratie van doorsneeburgers begrijpen niets van Oekraïne. Voor het eerst in Oekraïne’s geschiedenis is er nu een regering die het land wil omvormen tot een democratische rechtstaat met een sociale markteconomie.

Zij genieten vooralsnog van een aanzienlijke steun in het parlement en een sterke kritische ‘civil-society’ daarbuiten. De omstandigheden waarin de regering moet werken zijn echter onmogelijk. Het is zoals de fabel over Baron van Münchhausen die zich moet redden door zich aan zijn haren uit het moeras te trekken. Er is geen onderdeel van overheidsbeleid dat niet volledig op de schop moet, en wel onmiddelijk. Alles is prioritair, het is bijna onmogelijk om te besluiten waar te beginnen.

‘Window of opportunity’ Voor degenen die het beste met Oekraïne voorhebben bestaat er een reël ‘window of opportunity’ om noodzakelijke hervormingen door te voeren. De tijd is echter beperkt, na een paar jaar kan het venster zich al weer sluiten. Veel maatregelen zullen de Oekraïners namelijk in hun portemonnee voelen: een lege (leeggeroofde) staatskas, verhoging van energieprijzen, sluiting van onrendabele bedrijven, alsook de menselijke en financiële gevolgen van de oorlog met Rusland. Er bestaat een serieus risico dat de burgers hun frustraties bij de volgende Presidents- en parlementsverkiezingen (2019) afreageren en dat vertegenwoordigers van de verfoeilijke oude garde terugkomen. In dit licht bezien zijn de hervormingen die de regering tot nog toe is begonnen niet negatief te beoordelen.

Op belangrijke ministersposten zijn buitenlanders benoemd, waaronder nogal wat Georgiërs met concrete hervormingservaring. Een van de eerste maatregelen was een nieuwe wet die openbare aanbestedingen, een enorme bron van corruptie, transparent moet laten verlopen. Er is een begin gemaakt met het zuiveren van het overheidsapparaat van besmette personen. Het management van de duizenden staatsbedrijven wordt geprofessionaliseerd. Een nieuwe bankwet voorziet in het vervolgen van bank-eigenaars wegens wanbeleid en fraude (grote bron van zwart-geld). Een heel recente maatregel waarvan Oekraïners het effect snel zullen merken is de hervorming van de gehate verkeerspolitie die autobestuurders continu geld uit hun zak klopte. Enkele maanden terug besloot het Parlement tot een actief anti-corruptiebeleid. Centraal element is een Nationaal Anti-Corruptie Bureau met een goed betaalde en professionele staf. Ambtenaren en politici worden verplicht hun bezittingen openbaar te maken. Het justitie-apparaat is notoir corrupt, zowel aan de kant van openbaar ministerie als rechterlijke macht. Of rechters aan kunnen blijven hangt af van hun vroegere vonnissen.

De eerste stap is gezet Een eerste begin is gemaakt met het verminderen van de invloed van de oligarchen door het aanpakken van hun monopolies in de energiesector en industrie. Daarnaast zullen zij moeten betalen voor overheidsdiensten waaraan zij zich tot nu hoe hadden weten te onttrekken. Het fabuleuze aantal vergunningen en autorisaties voor personen en bedrijven, een makkelijke en grote bron van corruptie, wordt sterk verminderd. Wetten aannemen is één ding, ze effectief toepassen een heel ander verhaal. Daar liggen voor Oekraïne met zijn zwak en onprofessioneel ambtenarenapparaat grote uitdagingen. Positief is dat er sinds de Oranje ‘revolutie’ van 2005 en Maidan in 2013/2014 een sterke, goed georganiseerde en deskundige civil-society is ontstaan die regering en parlement voortdurend kritisch volgt.

Hulp is noodzakelijk In de huidige fase van zijn ontwikkeling kan Oekraïne de onmogelijke uitdagingen niet alleen aan. Het heeft letterlijk alle steun nodig die het kan krijgen van buitenlandse partners die Oekraïne willen helpen een democratische rechtstaat te worden. Het is cruciaal dat de Europese Unie de nodige financiering en expertise beschikbaar blijft stellen. Daarbij moet het er kritisch op toe zien dat het overheidsbeleid transparent en tegenover iedereen gelijk wordt toegepast. Oekraïners moeten vertrouwen kunnen behouden in hun nieuwe vertegenwoordigers en zien dat hun land zich positief ontwikkelt. Voorkomen moet worden dat er weer een klasse van bevoorrechte politici en ondernemers ontstaat die uitsluitend eigen belangen nastreven en begrippen als democratie, rechtsgelijkheid, en gerechtigheid aan hun laars lappen.