Onderwijsfabrieken

Tendentieus, eenzijdig en vol onwaarheden. De meningen in mijn kennissenkring over de documentaire die VPRO’s Slag Om Nederland vorige week maandag uitzond over de nieuwbouw van Arcus College Heerlen zijn niet mals. Onterecht. Ja, de documentairemakers gaan kort door de bocht. Maar nee, het beeld van onderwijs in Nederland anno 2012 dat wordt geschetst is juist.

Het moet ergens begin jaren negentig van de vorige eeuw zijn geweest. De tijd waarin de geschiedenis ten grave werd gedragen, de tijd van De Derde Weg, het Poldermodel en Realpolitik. Het marktdenken had overwonnen. Aan de Universiteit van Amsterdam studeerde ik organisatiesociologie. Daar heerste een koortsachtige sfeer: het einde van de bureaucratie én van pure marktwerking naderde, zo was de algemene opinie. Het netwerk had de toekomst. In lekentaal: hoe kleiner en flexibeler een organisatie, hoe beter hij functioneert in een sterk veranderende omgeving.

Het tegenovergestelde gebeurde. In het boek Life Inc. beschrijft de Amerikaanse socioloog Douglas Rushkoff hoe in de afgelopen twintig jaar werkelijk alles een ‘bedrijf’ werd. Ook in de politiek, de zorg en het onderwijs. Anno 2012 worden onderwijsinstellingen niet meer gedreven door idealen, maar door managementprincipes. Er wordt gesproken over competenties, quota, uitval en rendementen. De onderwijzer en docent staan onderaan de ladder. Ja, zij zijn de professional, het kapitaal van de instelling, maar ze verdienen het minst en hebben het minst te vertellen.

Dat weet ik uit eigen ervaring. Sinds 2006 doceer ik sociologie aan de Hogeschool van Amsterdam. Het flexibele Instituut voor Interactieve Media (IAM) met fantastisch kleinschalig onderwijs heb ik zien veranderen in de opleiding Communication, Multimedia & Design Amsterdam (CMDA), dat een cluster vormt met een andere opleiding, dat weer bij een domein hoort, dat weer… Enfin, van klein en flexibel naar log en zwaar. Er zijn wereldwijd nauwelijks onderwijsdeskundigen te vinden die dat een goede ontwikkeling vinden. Ook niet in de jaren negentig van de vorige eeuw. En toch zit ons land opgescheept met onderwijs dat gemanaged wordt als een bedrijf.

Dat is ook het beeld dat de uitzending van Slag Om Nederland schetst. Regionaal Opleidingscentrum (ROC) Arcus College Heerlen dient er als voorbeeld. Goed, Heerlen bevindt zich in een lastige situatie. Leegstand domineert de binnenstad, cruciale opleidingen verkasten de afgelopen jaren naar Maastricht. De stad is de perfecte proeftuin voor vernieuwend onderwijs. Kleinschalige opleidingen betrekken er een eigen gebouw, meten zich een eigen identiteit aan, opereren als flexibele organisaties in een netwerk waar ook bedrijven, inwoners en overheid onderdeel van zijn. Geld wordt geïnvesteerd in goede docenten en lesmateriaal. Wie in het buitenland heeft gestudeerd weet dat mooie gebouwen niet noodzakelijk zijn voor excellent onderwijs.

Het tegenovergestelde gebeurt. Arcus College gedraagt zich als verreweg de meeste onderwijsinstellingen in Nederland. Geld wordt opgepot, er wordt winst gemaakt terwijl er wordt gekort op investeringen in docenten en lesmateriaal. Afgelopen vrijdag werd de eerste paal geslagen voor de nieuwbouw. Een campus in een natuurgebied aan de rand van de stad. Ver weg van bedrijven, inwoners en lokale overheid. Hoe het zover heeft kunnen komen? In de Heerlense talkshow Nao De Mes waar ik afgelopen zondag te gast was, trok wethouder Onderwijs Riet de Wit (SP) het boetekleed aan. Die leegstaande panden? Zijn voor het grootste deel in handen van vastgoedbedrijven. Daarnaast dreigde Arcus met vertrek. Houd dan je poot maar eens stijf. Hogeschool Zuyd ging Arcus jaren geleden voor.

Kun je dat het gemeentebestuur kwalijk nemen? Nee. En het bestuur van Arcus? Ja. natuurlijk. De bestuurders van Arcus dienen het beleid van het Ministerie van Onderwijs uit te voeren. Dat betekent managen, meten, bijsturen. Braaf in de pas lopen is echter geen kwaliteit, eerder een handicap. Een eigenschap ook die je een buitengewoon slecht bestuurder maakt. Het zal het bestuur van Arcus een rotzorg zijn. De nieuwbouw komt er. Dat Heerlen en, erger nog, de studenten daar het slachtoffer van zijn? Ach, als de rendementen maar goed zijn. Ook dat komt me bekend voor. Hogeschool van Amsterdam sloot het afgelopen jaar af met een ‘winst’ van zeven miljoen euro. Zonder te besparen op de prestigieuze plannen voor de Amstelcampus. Docenten en managers mochten puin ruimen in de onderwijslokalen. Met succes. Al mogen die rendementen volgens het bestuur best nog wat hoger.

Dit artikel verscheen eerder in gewijzigde vorm bij lokaal blog ZwartGoud.

Lees ook de opinie van Marc Oskam: ‘Ik zorg ervoor dat u zich diep schaamt’ , een niet geschreven brief van de onderwijsminister

En ook van Marc Oskam: ‘Dat komt er nou van’