Ongenode gasten: over Baudet en Borgman

Hij noemt het niet expliciet, maar er zitten opmerkelijke overeenkomsten tussen de parabel die Thierry Baudet gebruikt in zijn essay (NRC Weekend 7 en 8 september) over wat hij ‘de angst voor het eigene’ noemt en het plot van de film Borgman van Alex van Warmerdam. Het verschil is dat in de film van Van Warmerdam een veel gelaagder beeld van de werkelijkheid wordt geschetst dan in het eendimensionale verhaal van Baudet.

Waarschuwing: dit blog bevat spoilers: als je de film Borgman nog wil gaan zien dan kun je dit artikel nu beter niet lezen.

Baudet spreekt de lezer dreigend toe: “uw gasten hebben een deel van uw woning in bezit genomen”. Ze hebben de vrede verstoord, het “oorspronkelijke thuisgevoel”. Want thuis is namelijk een “ritme, een organisch geheel”. Aan de hand daarvan bekritiseert Baudet de ‘elites’, die met behulp van “multiculturalisme, modernisme in de kunsten en het Europese project” de huisvrede breken in het ooit zo hechte, veilige en warme vaderland.

Agressie In de film Borgman wordt een bebaarde zwerver (Camiel Borgman) die een bad wil nemen in het huis van een rijke familie op wrede wijze in elkaar geslagen door de vader van het gezin. Deze vader, die vanaf het begin vol met agressie lijkt te zitten, raakt buiten zinnen als de Borgman zinspeelt op een contact dat hij zou hebben gehad met diens vrouw. Later leren we dat zijn agressieve gedrag gevolg is van de ruzies die hij heeft op zijn werk met een andere man.

Omdat de vrouw medelijden krijgt met de zwerver, laat ze hem stiekem binnen. Het lijkt alsof zij een onbehagen voelt, een leegte of een schuldgevoel over haar geprivilegieerde positie, alsof zij beseft dat er van alles niet klopt aan haar ‘thuis’. Zij zoekt iets in de zwerver. Is het een bepaalde vergiffenis, verlossing? Intussen neemt deze gast, net als in de parabel van Baudet, stukje bij beetje de macht in het gezin over.

Gekleurde mannen De werkelijke overname manifesteert zich echter pas als de tuinman van het gezin sterft. Vader doet de sollicitatie van nieuwe tuinmannen en krijgt drie gekleurde mannen voor de deur. Ze doen sterk denken aan de buitenlandse migranten waar Baudet in zijn stuk alarmerend over schrijft. Maar de vader, niet bang voor het ‘eigene’ (maar wel voor het ‘vreemde’), wijst hen alledrie af op basis van hun huiskleur en neemt uiteindelijke een blanke, keurig geschoren man aan: Camiel Borgman die zich inmiddels van zijn woeste baard heeft ontdaan. De laatste haalt vervolgens zijn even keurige, in pak gestoken vrienden binnen en begint allereerst met het slopen van de tuin: hij hakt bomen om, baggert de vijver uit tot een donkere, intkzwarte diepe poel. Intussen bivakkeert hij onder hetzelfde dak als de familie.

De film toont datgene wat romantische neoconservatieven als Baudet niet willen zien. Namelijk de rotting die altijd al aanwezig was in het door hen opgehemelde en geïdealiseerde thuis. De kilte. Het egoïsme. De vergiftiging van zowel het sociale als de ecologische leefruimte die het resultaat is – niet van migranten of van modernistische kunst – maar van de verscheurdheid van de westerse wereld zelf.

Roomblanke hobbitstede De parabel van Baudet handelt over een soort goudgerande, roomblanke hobbitstede die verpest wordt doordat een elite vanuit een vorm van puberaal afzetgedrag – ‘oikofobie’ – het vreemde binnenhaalt. In de film Borgman zet een ongelukkig gezin al zijn kaarten op een roomblanke verlosser, die echter de bestaande breuklijnen versterkt, en hen vergiftigt. Baudets parabel toont een kinderlijk wereldbeeld: hij ontkent alles wat niet klopt in het eigen nest en projecteert tegelijkertijd alle problemen op het vreemde. De film ‘Borgman’ daarentegen toont een volwassen, complexe wereld, waarin niet meer duidelijk is of het kwaad van binnen of van buiten komt. 

cc-foto: film still