Onze eigen Muppetshow

In 2012 biechtte de voormalige executive director van de derivatenafdeling van Goldman Sachs in Europa, Greg Smith, op dat zijn bank over haar klanten sprak als ‘Muppets’, minkukels die door de bank volgepropt konden worden met waardeloze financiële producten. In de openbare hoorzittingen van de Enquêtecommissie Woningcorporaties kwam een aantal van die ‘Muppets’, de mensen die verantwoordelijk waren voor de miljardenverliezen bij met name Vestia, deze week eindelijk aan het woord.

Zoals we van eerdere parlementaire enquêtes gewend zijn is er veel geheugenverlies, veel afschuiven van verantwoordelijkheden, en veel draaikonterij. Je kan de opgeblazen ego’s van deze voormalige ‘handige jongens’ uit de woningcorporatiewereld, die jarenlang dachten dat ze fantastisch werk leverden, voor de camera afgebroken zien worden. 

Nederlandse belastingbetalers en huurders van corporatiewoningen, de mensen die uiteindelijk voor de kosten van deze financiële hoogmoed moeten opdraaien, hebben ongetwijfeld recht op een dergelijke openbare declassering. Toch heeft deze vertoning ook iets onbevredigends. Na enige tijd bekruipt je toch het gevoel dat met een vrij beperkte blik naar de ontsporingen in corporatieland gekeken wordt. 

Om te beginnen blijven de banken ― de bedenkers van deze financiële weapons of mass destruction om de termen van Warren Buffet te gebruiken ― weer goeddeels buiten schot. Zij hebben de ondoorzichtige derivaten bedacht om er exorbitante winsten mee te maken. Zij hebben de betrokkenen bij de woningcorporaties en het waarborgfonds sociale woningbouw verleid met financiële kickbacks, met dure etentjes, met bezoeken aan de premier league , Wimbledon en de Tour de France. De voormalige movers and shakers uit de wereld van de woningcorporaties kunnen naïviteit worden verweten, en ook provincialisme, zelfoverschatting en hebzucht, maar de derivatenzwendel is door de banken bedacht en door de banken bij deze Muppets aan de man gebracht.

Ten tweede, lijkt een focus op alleen woningcorporaties te beperkt. Uit de getuigenissen blijkt dat er een heel circuit was van publieke instellingen ― niet alleen woningcorporaties, maar ook ziekenhuizen en onderwijsintellingen ― die met derivaten aan de gang gingen. Dat gebeurde in een sfeer die dergelijke roekeloze investeringen aanmoedigde. De grote derivatenman bij Vestia, Marcel de Vries, was jarenlang iemand waar tegenop werd gekeken in de wereld van de woningcorporaties, die in de publieke sector als een voorbeeld werd gezien voor anderen om te volgen. Bij deze publieke instellingen was een cultuur ontstaan van risico’s nemen, rendement maken, het geld voor je laten werken, leveren.

Wat er bij Vestia en andere woningcorporaties is gebeurd staat dan ook niet op zichzelf maar is het zoveelste voorbeeld in een lange reeks van ontsporingen bij publieke organisaties. Denk aan het plagiaat en de opgepompte publicatielijsten in de wetenschap, het weggeven van diploma’s bij Inholland; de overschrijdingen van de Balkenende-norm bij bestuurders van zorginstellingen; het mismanagement bij scholenkoepel Amarantis en de verliezen bij Zadkine. Wat als een rode draad door al deze problemen heen loopt zijn de geloofsartikelen van het New Public Management : deregulering, privatisering en marktwerking. 

Dat brengt ons bij de laatste partij die buiten schot blijft, de partij die deze parlementaire enquȇte heeft opgetuigd ― politiek Den Haag. Waar de hoorzittingen nadrukkelijk niet naar kijken is de bestuurlijke omgeving waarin misstanden zoals die bij Vestia en andere woningcorporaties hebben kunnen ontstaan. De Haagse insiders gedragen zich een beetje als de befaamde Kapitein Renault in de filmklassieker Casablanca, die eerst vrolijk meewerkt met het illegale casino dat Humphrey Bogart runt in zijn bar Rick’s Café, maar die als dat niet langer opportuun is het café plotseling sluit en uitroept: “I’m shocked, shocked to find out that gambling is going on in here!”

Den Haag heeft voor een belangrijk deel de voorwaarden geschapen voor misstanden zoals die bij Vestia. Het heeft jarenlang mensen in de publieke sector aangemoedigd om zich meer als vrije ondernemers te gedragen. Het heeft publieke instellingen zelfstandiger gemaakt en opgedragen marktgerichter te werken. Nu dat beleid overal tot misstanden aanleiding geeft zijn ze net als Kapitein Renault plots gechoqueerd, gechoqueerd dat er bestuurders en managers zijn die enthousiast hun eigenbelang behartigen ten koste van de publieke zaak.

Misschien is het teveel gevraagd van Haagse politici om ook de hand in eigen boezem te steken. Eén ding is zeker, de beste manier om je verantwoordelijkheid te ontlopen voor misstanden is zelf het onderzoek ernaar op touw te zetten.