Over Voltaire, de eerste vaccinaties en het gemak waarmee wilde verhalen ontstaan

De laatste tijd lees ik geregeld brieven die Voltaire schreef in de tijd dat hij in Engeland verbleef. Dat was ergens rond 1726, ongeveer tweehonderd jaar voordat mijn grootvader werd geboren. In een van die brieven schrijft Voltaire dat ze in Engeland sneetjes in de armen van kleine kinderen maken en daar een puist van een ander in stoppen, zodat de kinderen geen pokken meer krijgen. Het is eigenlijk een oude of eerste vorm van vaccineren.

Deze gewoonte was ontstaan bij een arm volk dat min of meer afhankelijk was van bruidsschatten en deze geldstroom misliep als een dochter aan de pokken stierf of door alle puisten verminkt raakte. Daarom wilden ze de kinderen zo jong mogelijk ziek maken, nadat ze ontdekten dat kinderen minder ziek werden dan oudere mensen en dat het bij hen geen schade achterliet. Voltaire was verbaasd over deze methode, maar zou willen dat dit inoculeren ook naar Frankrijk werd gehaald. “Van de honderd mensen op de wereld krijgen er zestig de pokken,” schrijft hij. “Van die zestig gaan er in gunstige jaren twintig dood en dragen er twintig voorgoed de vervelende sporen met zich mee. (…) Van degene die in Engeland geïnoculeerd worden overlijdt niemand, tenzij aan een andere ziekte of doodvonnis; niemand houdt er littekens aan over, niemand krijgt de pokken een tweede keer. In China schijnen ze het ook te doen, maar daar pakken ze het anders aan. Daar brengen ze de pokken via de neus naar binnen als snuiftabak. De methode is prettiger maar komt op hetzelfde neer, en dient ook om te bevestigen dat het leven van duizenden Fransen had kunnen worden gered als in dat land de inoculatie was toepast.”

Voltaire schreef dit dus bijna drie honderd jaar geleden. Ik weet niet of er toen ook mensen de straat op gingen om te roepen dat het lichaam het ook op eigen kracht kan en dat een stel pokkensnijders – farmaceuten – de mensen alleen maar ziektes aanpraten om veel geld te kunnen verdienen aan een remedie. Het lijkt me van niet. Voltaire vond het prachtig dat mensen ontdekt hadden dat er door ziek weefsel in een gezond lichaam aan te brengen veel leed voorkomen kon worden.

Inmiddels is dat wel anders. De methode is veranderd van sneetjes naar injecties en ondertussen zijn steeds meer mensen argwanend naar de motieven van de artsen, wetenschappers en bedrijven die remedies tegen ziekten zeggen te ontwikkelen. Of eigenlijk gaat het van scepsis via argwaan naar wantrouwen en zo langzaam door naar haat en opstand. Het is bijzonder hoe dat gaat. Veel mensen geloven niet eens meer dat farmaceuten primair de intentie hebben om mensen beter te maken. Liever gaan ze dood of raken ze verminkt dan dat ze in zee gaan met deze geldwolven die langzamerhand de hele wereld naar hun pijpen laten dansen.

Ik begrijp een zeker scepsis, maar die radicale haat begrijp ik minder. Bakkers haten we immers ook niet omdat ze geld verdienen aan onze honger. En we vallen schrijvers van kookboeken ook niet aan omdat ze voor ons zouden willen bepalen wat goed eten is. Of zijn voedingsadviezen en recepten toch abjecte vormen van indoctrinatie? Beperkt het gelul van Sonja Bakker of Michel Montignac de vrijheid van meningsuiting en is de Allerhande van Albert Heijn het propagandablad van de voedingsindustrie die ons een rad voor ogen wil draaien?

En nu ik daar zo over nadenk; beperken verkeerslichten niet enorm mijn bewegingsvrijheid? Is een wachtrij voor een kassa geen enorme inbreuk op mijn tijd en privacy? Misschien is die rij er wel bewust zodat iedereen de tijd heeft om te zien wat ik koop. Wat voor marketingstrategie zit daarachter? En wie bedenkt zoiets en waarom? Op je beurt wachten is niet zonder gevaren. Met voordringen ben je eerder thuis en bovendien is de kans dan kleiner dat de mensen om je heen kunnen onthouden wat je hebt gekocht. Als het erop aankomt is het leven toch een groot boodschappenspel.

En wat heeft Omroep Max hier mee te maken? Bij die omroep hebben ze immers van het boodschappenspel een geheugentrainer gemaakt. Wat is nu het nut van dat onthouden? Kan ik dan misschien beter verhoord worden als ik getuigen ben van een misdaad? En wat is eigenlijk een misdaad? Wie bepaalt dat? Een rechter? Maar een rechter leert al wetten tijdens zijn studie, dus is wat een misdaad is al eerder bepaald. Maar door wie dan en waarom? Is zeggen dat mijn daad een misdaad is niet een vorm van paternalisme? En ben je niet enorm aan het stigmatiseren als je mij een misdadiger noemt omdat ik iets gedaan heb dat jij, een rechter of een ander schimmig figuur, blijkbaar als misdaad ziet? Snap je eigenlijk wel wat woorden doen? Kun je niet beter voor ieder woord een ander kiezen, zodat je met andere woorden hetzelfde kan zeggen?

En wacht eens; wie heeft eigenlijk de taal ontwikkeld? Nu ik erover nadenk vind ik het nogal aanmatigend dat een ander bepaalt dat ik bijvoorbeeld een appel een appel moet noemen. Ik vind dat tamelijk sturend en voorschrijvend. Mag ik misschien mijn eigen woorden kiezen of hoe zit het? Waarom begint appel eigenlijk met een A? Is dat nou echt zo’n belangrijke vrucht? Belangrijker dan een banaan of een mango? Als het op alfabetische volgorde aankomt heeft de zuurpruim het nakijken. Is dat wel eerlijk? Hoe denk je dat zo’n pruim zich dan voelt? Kunnen de zuurpruim en de appel niet tijdelijk van naam wisselen? Zo om de drie maanden. En nu hoor ik dat de peer en prei van classificatie willen wisselen. De prei wil fruit zijn en de peer groenten. Zij voelden zich namelijk enorm in een hokje gedrukt. En de vergeten groenten willen ook graag weer onthouden worden. Ze eisen opnieuw een plek in ons geheugen. En de pastinaak wil een andere naam, omdat ‘naak’ heel erg doet denken aan ‘naakt’ waardoor er allerlei vreemde associaties optreden. En kijk eens, moet ik mij nu laten zeggen dat een zuurpruim geen vrucht is? Wat rest er dan van mijn autonomie?

En wat doet dit met onze rechtsstaat en democratie? Kunnen we stemmen op de Partij voor Groenten en Fruit of worden hun belangen via achterkamertjes behartigd? Mag ik daar dan wel notulen van zien of is de macht inmiddels al verhuisd naar Brussel en New York? Zomaar wat vragen die in mijn heldere en kritische geest opkomen.

Ik vrees trouwens dat appel met een A begint omdat het een vrucht uit de bijbel is. Eva at er al van. Dan heeft God de dingen dus een naam gegeven. In ieder land met een andere spelling. Hij verveelde zich blijkbaar. Of zij. Of het. Op welke taal baseerde Eva zich dan eigenlijk? In het Nederlands komt de aardbei in het alfabet voor de appel. Had Eva dan niet beter aardbeien kunnen eten? Ik weet het niet hoor. Ik zal het God eens vragen als ik in de hemel ben. Misschien had Eva een aardbei moeten eten, maar pakte ze een appel omdat haar ogen niet goed zijn. Zou ze dan een bril mogen dragen of mag dat niet omdat het lichaam het op eigen kracht moet kunnen? En als het lichaam dan toch ondersteund mag worden door een bril, waarom dan niet door een vaccin of ingebrachte pokken?

Ik begrijp er helemaal niets meer van. Ik lees nog even verder in de brieven van Voltaire. Er valt een hoop te leren van deze Fransman in Engeland. Voor je het weet reis je zelf in gedachten door Utopia en Fantasia. Wonderlanden die sommigen voor mogelijk houden.