De overheid bedrijft cultureel kolonialisme als ze zich bemoeit met het uiterlijk van Zwarte Piet

De fracties van NIDA, een islamitische partij met een vooruitstrevende inslag, de PvdA en GroenLinks in de Rotterdamse gemeenteraad hebben het college vragen gesteld over Zwarte Piet. Hoe zichtbaar zal die in het straatbeeld zijn? Dat is in principe geen zaak van het stadsbestuur. De intocht van Sinterklaas is een particuliere aangelegenheid waarin het Rotterdams Studenten Corps, ja die ballenclub van de Erasmus Universiteit, een hoofdrol speelt. Dat heeft verleden jaar al  langdurige gesprekken over de kwestie gevoerd met een organisatie die zegt op te komen voor Rotterdammers met een Afrikaanse achtergrond. Dat leidde tot een duidelijke conclusie: hij wordt in twee jaar uitgefaseerd. In 2019 mag nog maar tien procent van Sint Nicolaas’ knechten zwart zijn. Daarna is het helemaal afgelopen. Het bijvoeglijk naamwoord “Zwarte” is meteen al in de ban gedaan.

De Rotterdamse raadsleden zijn echter bang dat organisatoren van andere intochten – op wijkniveau – zich niet aan dit akkoord zullen houden zodat daar Zwarte Piet zwart blijft. Wat kan de gemeente doen om dit te voorkomen?

De achtergrond van dit alles is de bij velen levende overtuiging dat Zwarte Piet bedoeld is als een karikatuur van de Afrikaan en als zodanig discriminatie aankweekt. Ook zou er een band bestaan tussen Pietermanknecht en de slavernij. Hier tegenover staat de gedachte dat Zwarte Piet zijn wortels vindt in oeroude Europese tradities rond vruchtbaarheidssymbolen (waar dacht je dat zak en roe echt voor stonden?) en duivelachtige begeleiders van de goden, met name Wodan. Sint Nicolaas zou een gekerstende versie van deze Germaanse oppergod zijn.

Zulke denkbeelden worden door de tegenstanders van Zwarte Piet met verontwaardiging en woede van de hand gewezen. Voor hen is en blijft hij racisme. Dat is bij miljoenen Nederlanders hard aangekomen. Natuurlijk: het kwam wel eens voor dat een kindje in de tram zei: “Daar zit Zwarte Piet”, maar dat misverstand werd door de gemiddelde ouder snel weggenomen. Zwarte Piet is een persoon uit een mythische wereld die ondanks zijn kleur niet met Afrika of het Caribisch gebied wordt geassocieerd. Sinterklaas en zijn knecht maken allebei deel uit van een jaarlijkse maskerade waarin niet alleen kinderen worden bedot maar ook de volwassenen elkaar in het ootje nemen. Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in de gedichten die Sint en Piet aan hun surprises toevoegen, die zelf vaak genoeg ook heel anders zijn dan ze schijnen. Geen mens denkt bij deze carnavaleske rituelen aan Afrika of het Caribisch gebied.

Wie dat zonder meer afdoet als racisme maakt dezelfde fout als destijds de koloniale autoriteiten en de katholieke kerk op het eiland Curaçao, toen ze de uit Afrika afkomstige tradities van de bevolking als zedeloos trachtten uit te roeien. Dat ze in de Afrikaanse cultuur een geheel andere betekenis hadden, werd niet geaccepteerd. Net zo min als tegenspraak van de betrokkenen zelf. Zij werden tot zwijgen gebracht en bestraft.

René V. Rosalia publiceerde daar in 1997 een diepgaand en indrukwekkend proefschrift over met de titel Tambú, de legale en kerkelijke repressie van Afro-Curaçaose Volksuitingen. Hij introduceert in zijn boek ook het begrip “autorepressie”. Een gedeelte van de Curaçaose bevolking liet zich de vooroordelen van het gezag aanpraten en streed mee tegen de cultuur die hun voorouders ondanks ontvoering en slavernij hadden weten te redden. Rosalia komt tot de conclusie dat de jongere generaties  op het eiland deze autorepressie van zich hebben afgeschud.

Het belangrijkste in Rosalia’s studie is echter het door hem blootgelegde mechanisme: de paters en de bestuurders lieten hun eigen manier van kijken los op verschijnselen die uit een heel andere cultuur en een heel ander werelddeel kwamen dan het hunne. Vervolgens verklaarden zij die eigen manier van kijken voor alleenzaligmakend, waarop de veroordelingen konden beginnen. Een andere visie weigerden zij principieel serieus te nemen. Die was primitief. Die onwetende Curaçaoënaars  begrepen zelf niet waar ze mee bezig waren. Daarom moesten ze worden gecorrigeerd.

Het ingrijpen van de Rotterdamse raadsleden doet erg aan deze vorm van koloniale onderdrukking denken. Zij leggen hun interpretatie van Zwarte Piet op aan de hele bevolking – Zwarte Piet is racisme – en vragen vervolgens om maatregelen tegen wat zij zien als de karikaturisering van een bevolkingsgroep. De argumenten van de traditionele sinterklaasvierders worden zonder meer van de hand gewezen. Zij gelden niet. Zij komen voort uit domheid en vooroordelen. Hun tradities zijn zoals de Amerikanen het zouden zeggen beyond the pale en verdienen daarom officiële bestrijding. Zwarte Piet moet uit het straatbeeld worden verwijderd en zijn fans dienen te worden heropgevoed zodat zij hun zonde erkennen. De Rotterdamse raadsleden met hun vragen denken niet anders dan de ambtenaren van gouverneur Wouters in de jaren dertig, zij spiegelen zich aan de paters en de broeders van het bisdom Curaçao.

In een multiculturele stad met veel uiteenlopende levensstijlen is dat een gevaarlijke weg. Zo wordt namelijk een begin gemaakt met het opleggen van een Leitkultur , zoals de Duitsers het noemen, een dominante cultuur waarin alles wat aanstoot geeft verboden wordt. Religieuze kledij bijvoorbeeld die door delen van de bevolking met vrouwenonderdrukking in verband wordt gebracht. Dat kan alleen maar tot haat en veenbranden van verzet leiden.

Nu al worden tradities en gewoontes gepolitiseerd. Dat kan alleen maar leiden tot vergiftiging van het politieke debat.  Wij zien bijvoorbeeld hoe echte racisten proberen de figuur van Zwarte Piet te kapen om daarmee demagogie te bedrijven.

Beter is het als de overheid en de volksvertegenwoordigers zich uitermate terughoudend opstellen als het gaat om culturele uitingen in de openbare sfeer. Laat de organisatoren van sinterklaasoptochten het zelf uitzoeken. Bemoei je er niet mee. Bestrijd liever armoede en daadwerkelijke discriminatie op de arbeidsmarkt en elders in het openbare leven. De tijd van het cultureel kolonialisme is voorbij.