Politieke verbeelding anno nu: een Den Uyl-lezing over feestende ouders

Vroeger waren politici ook nog wel eens intellectuelen. Zij vonden het interessant een paar stappen terug te doen en de maatschappij van een afstand te bekijken. Niet door het gesjeesde vizier van de politieke missionaris, maar met de blik van de kritische maar bedeesde socioloog. Politici die gezegend waren met een essayistische mentaliteit.

Nederland heeft echter nimmer gegrossierd in dit soort politici – ik betrap mij erop steeds aan Groen van Prinsterer of Thorbecke te moeten denken. Tekenend voor de relatieve armoede van de Nederlandse cultuur van politiek intellectualisme is dat meestal Frits Bolkestein ten tonele wordt gevoerd als hedendaags voorbeeld. Hij staat dan voor de politicus die nog wel eens wil reflecteren over ontwikkelingen en vraagstukken zonder hen direct te verdrinken in een weeïge cocktail van WC-wijsheden.

Maar Bolkestein lijkt de laatste der Mohikanen. Niemand in Den Haag wil nog langer dan nodig nadenken, laat staan filosoferen of hardop peinzen. Want, wat levert dat denken nou eigenlijk op? Het is theoretisch geleuter uit de ivoren toren. En bovendien: er is helemaal geen tijd voor.

In die geest moet de avond met Diederik Samsom in de Rode Hoed zijn verlopen. De PvdA-leider had de eer de jaarlijkse Den Uyl-lezing te geven. Een moment van bezinning, zou je denken, want niemand wenst de eloquente nestor van de PvdA te beledigen, toch? En bovendien, van een lezing mag de toehoorder meer verwachten dan van een speech – zelfs van de immer ongeduldige Samsom. Maar helaas, ook nu bleek dat de hedendaagse politicus iedere spreekbeurt slechts ziet als mogelijkheid voor propaganda. Samsom hield een Studio 100 verhaal met een Christelijk sausje.

Samenvatting: door jarenlange overdaad dreigt de zondvloed. We hebben boven onze stand geleefd en moeten het boetekleed aantrekken. Maar, indien we gezamenlijk de noodzakelijke offers brengen, zullen we zegevieren. Geen reden voor negativisme.

Samsom omschreef zichzelf een “zondige reformist met haast”. Haast om het huis op te ruimen dat in chaos verkeert vanwege “een suf gefeeste generatie”. “Alsof iemand de TL verlichting aanzette, net als het feest goed aan de gang is. Nog knipperend van het licht hebben we elkaar de afgelopen jaren staan aankijken. Wie heeft het gedaan?”

Samsom ziet zichzelf als partypooper, degene die de feestende massa uit haar droom heeft geholpen. It’s a dirty job but someone’s got to do it. “Ja, er heeft een onverlaat het licht aangedaan. Meer dan een zelfs. Maar het bier en de chips hadden we echt zelf al opgemaakt. The party is over. En nu is het opruimen geblazen. Een beetje zoals je dat vroeger deed als je een heimelijk feest had gegeven en snel de restanten wegwerkt. Er is ditmaal echter een heel groot verschil. Dit keer ruimen we niet op voor onze ouders, maar voor onze kinderen.”

Ziehier een proeve van hedendaagse sociaaldemocratische sociologie: de samenleving is als een groep doorgesnoven ouders die stiekem eindeloos gefeest heeft, terwijl de kinderen boven nietsvermoedend lagen te slapen. Tja. Samsoms lezing is een proeve van armoedige verbeelding, van doorgeslagen politiek moralisme, maar bovenal van een groteske intellectuele blamage. Volgen we Voltaires uitspraak dat uiteindelijk geen enkel probleem bestand is tegen diepzinnig en vasthoudend denken, dan kunnen we concluderen voorlopig nog niet uit de maatschappelijke ratsmodee te zijn.

Pas als er weer door politici normaal over maatschappelijke vraagstukken gedacht wordt, is er hoop op verbetering. Politiek begint niet met daadkracht, maar met denkkracht.