Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Psychologie van de zeteldans

  •  
23-05-2015
  •  
leestijd 6 minuten
  •  
60 keer bekeken
  •  
RTEmagicC_8391926931.jpg
Gaat GroenLinks de Partij voor de Dieren aan een extra zetel in de senaat helpen?
Op 26 mei stemmen de leden van Provinciale Staten voor de Eerste Kamer. Zij kunnen hun eventuele ‘reststemmen’ inzetten voor een ideologisch verwante partij die nèt te weinig heeft voor een zetel, om die partij in het zadel te helpen zonder gevolgen voor hun eigen uitslag. Zo kan GroenLinks dinsdag de Partij voor de Dieren aan een derde zetel helpen. Daarvoor hoeft slechts één Statenlid van GroenLinks in een middelgrote provincie op de Partij voor de Dieren te stemmen. Gaat GroenLinks dat doen?
Je eerste gedachte is: natuurlijk! Groene kiezers willen meer groene zetels in de Eerste Kamer, en die kans doet zich nu voor. GroenLinks heeft voldoende stemmen om zelf vier zetels te behalen en ook nog de Partij voor de Dieren aan een restzetel te helpen. De PvdD zit van alle partijen het dichtst bij een restzetel en heeft dus nog maar een piepklein duwtje nodig. Saillant detail: als GroenLinks ervoor kiest niet strategisch te stemmen, komt de laatste restzetel waarschijnlijk bij het CDA terecht – een partij die de milieu- en klimaatbedreigende intensieve veehouderij in stand wil houden.
In het huidige politieke landschap, waar economie en geld het zo vaak winnen van ecologie en duurzaamheid, is groene samenwerking noodzakelijk om tegengas te kunnen bieden. (Oké, je kunt zeggen dat de Eerste Kamer daar helemaal niet voor is, omdat ze alleen wetgeving controleert. Maar als je dat vindt, doet het er überhaupt niet toe welke partijen erin zitten.) Dus: appeltje-eitje, zou je denken. Anderzijds: vanuit de psychologie weten we dat mensen om de gekste dingen soms onverwachte besluiten kunnen nemen; besluiten zelfs die, rationeel bekeken, tegen hun eigen belangen en idealen in gaan. Kan dat hier ook gebeuren? Ik heb drie relevante psychologische effecten bekeken op hun mogelijke rol in deze casus.
Competitie of coöperatie Mensen verschillen in hun zogenoemde sociale waarde-oriëntatie (een test hierover kun je hier vinden ). Als er iets te verdelen valt (geld, punten, Kamerzetels) streven sommige mensen ernaar het best mogelijke resultaat te halen voor iedereen : de zogenoemde coöperatieven. Hun doel is het maximaliseren van de gezamenlijke opbrengst. In het geval van een groene samenwerking, zou het doel van GroenLinks kunnen zijn om zodanig te stemmen, dat de groene partijen gezamenlijk zoveel mogelijk zetels verwerven.
Er zijn ook mensen die alleen letten op hun eigen uitkomst: de individualisten. Zij maximaliseren hun eigen opbrengsten; wat het een ander oplevert, zien ze als irrelevant. In het politieke landschap past deze houding het best bij de VVD. Het is in elk geval ideologisch gezien een heel on-GroenLinkse houding. 
Er zijn ook mensen die we competitief noemen: hun doel is het maximaliseren van het verschil tussen zichzelf en de ander. Ze willen beter af zijn dan een ander, zelfs als het betekent dat ze zelf minder krijgen. Dit is natuurlijk een beetje ongezond en het komt gelukkig veel minder voor dan de andere twee waarde-oriëntaties. Wel zie je het soms als mensen heel boos zijn of vinden dat ze onrechtvaardig zijn behandeld: dan hebben ze er iets voor over om de ander te benadelen.
Maar voor zover ik weet is dat in deze situatie niet aan de orde. En GroenLinks is typisch een partij met een coöperatieve waarde-oriëntatie. Dus ik verwacht dat de PvdD op dit punt geen zorgen hoeft te hebben.
Machtsafstand Er is nog een andere factor die kan maken dat mensen een ander niet vooruit willen helpen, zelfs als het hun niets kost en het de collectieve zaak ten goede komt. Deze factor is beschreven in de machtsafstandsreductie-theorie van Mulder. Naarmate mensen meer macht krijgen, raken ze meer gemotiveerd om die macht te behouden en te versterken, en om potentiële kapers op de kust uit de buurt te houden. In organisaties zie je soms dat leidinggevenden mínder kansen geven aan medewerkers of sollicitanten met veel potentieel en ambitie: die worden gezien als bedreigend voor hun eigen positie. De machtige wil dit aanstormende talent op afstand houden en zal dus niet meewerken aan de ambities van zo iemand – terwijl het voor de organisatie juist heel goed zou zijn het potentieel van zo’n talent tot bloei kan komen.
Nu is GroenLinks niet bepaald een doorsnee machthebber, maar het is wel een partij die groeit – ook in zelfvertrouwen, zeker nu met Jesse Klaver als fractievoorzitter. Klaver heeft afgelopen tijd getoond dat hij echt een visie heeft en een eigen agenda. Prachtig, dacht ik, want ik ben het met hem eens, en ik zag de parallel met de planeet-brede visie van Marianne Thieme: ook zij zegt dat we niet mee moeten gaan in de economische agenda van de andere partijen, aangezien er op ecologisch vlak veel grotere schulden en urgentere problemen zijn. Als GroenLinks en PvdD hierin samen kunnen optrekken, is er kans dat dit belangrijke andere geluid eindelijk ook gaat doordringen tot de gevestigde partijen en belangengroepen.
Natuurlijk, er zijn mensen die denken dat de PvdD alleen over ‘de dieren’ gaat, maar GroenLinks weet beter. Uitputting van de aarde is slecht voor alle dieren, inclusief de mens. Dus het is logisch dat de PvdD duurzaamheid net zo hoog op de agenda heeft als dierenwelzijn: het een is voorwaarde voor het ander.
Maar precies hier zou de schoen kunnen wringen, want juist gezien de verwantschap kan de PvdD bedreigend zijn voor GroenLinks. Als het alleen een dierenpartijtje was, zoals het weleens wordt afgeschilderd, dan was GroenLinks de grote groene reus en had niets te vrezen van de oprukkende PvdD. Maar juist omdat de PvdD zo’n brede visie heeft, en groeiend is, kan ze de beoogde groei van het meer-machtige GroenLinks in gevaar brengen. Vanuit dit perspectief bekeken is het dus denkbaar dat GroenLinks de PvdD op afstand wil houden in de zetel-pikorde.
Queen bee Het queen bee-effect houdt in dat vrouwen in topfuncties niet erg genegen zijn om lagergeplaatste seksegenoten te helpen. Het treedt vooral op als vrouwen een hoge positie weten te bereiken in een organisatie met een typisch mannelijke cultuur. In plaats van hun medevrouwen te steunen en stimuleren, gaat een queen bee hen dan juist tegenwerken en benadelen. Vermoedelijk doet ze dat uit angst voor competitie, en om goed te laten zien dat zij niet zo sullig is als die vrouwen die onderaan de ladder blijven bungelen. Een mooie quote hierover is van Madeleine Albright: “There’s a special place in hell for women who don’t help other women.”
De parallel is interessant, omdat ook de groene partijen in zekere zin de underdog van het politieke stelsel zijn, zoals vrouwen in organisaties. Underdogs moeten elkaar steunen om gezamenlijk een vuist te kunnen maken. Maar als een van de underdogs zich weet op te werken tot het niveau dat ze wordt gezien als ‘serieus te nemen’, kan ze negatieve gevoelens krijgen over haar mede-underdogs en het contrast met hen willen vergroten: ik ben niet een van die sukkels die er niet toe doen.
Als dat gebeurt betekent het dat je de ambities van je eigen ‘soort’, of je eigen geestverwanten, tegenwerkt. In het geval van een politieke ideologie is dat ook nog eens slecht voor je eigen positie, omdat je daardoor uiteindelijk minder medestanders hebt. Zo zijn de idealen van GroenLinks makkelijker te verwezenlijken met steun van de PvdD dan van het CDA. Eventueel sluimerende queen-bee-neigingen en angst voor de PvdD als electorale concurrent zouden wel héél sterk moeten zijn om dit wezenlijke voordeel te overtroeven. 
Alles op een rijtje zettend, verwacht ik dit niet. GroenLinks is de partij van de brede visie. Dat staat haaks op de toch wat kleinzielige drijfveren die ik hier heb beschreven. Ik ga ervan uit dat de twee partijen die ik als kiezer het meest waardeer, juist omdat ze werken aan idealen in plaats van belangen , samen optrekken om het hogere doel dichterbij te brengen. Ik reken op zeven groene zetels in het dorre Eerste Kamer-landschap!
Het laatste boek van Roos Vonk is Collega’s en andere ongemakken
collega_s_150.jpeg
cc-foto: Gerard Stolk

Meer over:

politiek, opinie
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.