PvdA, CDA en VVD zakken voor financiële onderbouwing

Tot aan de verkiezingen zullen diverse van onze opiniemakers zich buigen over de verschillende verkiezingsprogramma’s. Zij zullen elk de paragrafen onder de loep nemen die onder hun expertise vallen. Vandaag hoogleraar openbare financiën Harrie Verbon.

De grote partijen PvdA, CDA en VVD slagen er niet in hun programma’s financieel te onderbouwen. De PvdA laat het CPB tien miljard euro bezuinigingen uitkiezen. De VVD wil 19 miljard euro bezuinigen in vier jaar, het grootste deel zacht als boter. Het CDA wil houdbare overheidsfinanciën. Maar wie zou dat niet willen? De PvdA doet het rustigjes aan met de bezuinigingen en biedt een grabbelton aan. De VVD denkt dat dit Griekenland is en bezuinigt op zijn Grieks en op zijn IMFs. En de financiële paragraaf van het CDA, die is er niet.

De PvdA laat het CPB tien miljard euro bezuinigingen uitkiezen

De PvdA wil in de komende kabinetsperiode het financieringstekort van de overheid terugbrengen naar minder dan 2% van het nationaal inkomen. Daarvoor hoeft er tot 2015 maar een kleine tien miljard euro per jaar bezuinigd te worden. Daarna kijken we verder. Dat is verstandig beleid: zoals ik op deze plek al eerder heb laten zien, is het erg onzeker hoe groot de problemen met de overheidsfinanciën op langere termijn zullen zijn. Dan is het verstandig om die financiën eerst maar even aan te zien voordat onomkeerbare beslissingen worden genomen. 

Tien miljard euro is ook eigenlijk een bedrag van niets dat in een uurtje bij elkaar gegrabbeld kan worden. Is de PvdA daar in geslaagd? Het antwoord is nee. In de ‘financiële onderbouwing’ van het verkiezingsprogramma wordt een grabbelton aan mogelijke bezuinigingen van ruim 19 miljard euro aangeboden. In de kleine lettertjes staat dat die bezuinigingen “schattingen van de structurele opbrengsten” zijn, dus ze geven alleen maar aan wat ze op langere termijn opleveren. Hoe hoog de bezuinigingen in de komende kabinetsperiode zullen zijn is veel minder duidelijk.

Neem bijvoorbeeld de aanpassing van de hypotheekrenteaftrek. Maximaal zou dat een dikke 10 miljard euro kunnen opleveren. Dus als de PvdA in één klap de aftrekbaarheid afschaft, is direct de bezuinigingsdoelstelling voor de komende kabinetsperiode gehaald. Maar uit de tekst van het programma blijkt dat de PvdA het wel heel rustigjes aan wil doen met de ‘aanpassing’ van de hypotheekrenteaftrek. In 2014 zal een dertigste deel worden afgeschaft. Dat geeft een opbrengst van, laten we zeggen, 300 miljoen euro. Zo is de PvdA nog wel even bezig met 10 miljard euro te vinden.

Een ander voorbeeld uit de grabbelton: de verhoging van de AOW-leeftijd. Dat moet volgens het CPB over twintig jaar 4 miljard euro opleveren. Volgens mij zal deze maatregel eerder geld kosten op de lange termijn, maar waar we het allemaal over eens zijn is dat het in de komende kabinetsperiode nul (dus 0) euro oplevert. Dan heeft de PvdA dus nog steeds maar een dertigste deel van 10 miljard euro binnen.

Dit zijn geen toevallige voorbeelden. Veel maatregelen worden “op termijn” ingevoerd en hebben op de korte termijn een opbrengst van ongeveer 0. Dat moet ook gelden voor het verminderen van de bureaucratie waar de PvdA, net als de VVD overigens, zo sterk op inzet. De PvdA doet daarvoor ruim 6 miljard euro in de grabbelton.

Wie of wat mag nu in de grabbelton graaien? Dat leren we ook weer uit de kleine lettertjes. Die zeggen: “Wanneer de precieze opbrengsten precies gerealiseerd worden is onderwerp van bespreking met het CPB.” Dat lees ik dan twee keer precies zo dat bij de doorrekeningen van het verkiezingsprogramma het CPB kan uitmaken welke bezuinigingen ingevoerd zullen worden. Zover zijn we nu al in Nederland dat politieke partijen het CPB de financiële paragraaf van het verkiezingsprogramma laten opstellen.

De VVD wil 19 miljard euro bezuinigen in vier jaar. Het grootste deel daarvan is zo zacht als boter

De programmacommissie van de VVD telde zeker weinig krantenlezers, want de ‘financiële onderbouwing’ van het programma begint met de bewering dat het vorige kabinet de overheidsfinanciën heeft laten ontsporen, en dat de begrotingsdiscipline nogal wat te wensen over liet. Maar heus, dames en heren van de VVD, we zijn echt Griekenland niet. Er is namelijk net een kredietcrisis door de wereld gegaan die vrijwel overal tot oplopende overheidstekorten heeft geleid.

Desondanks wil de VVD snel ‘orde op zaken’ stellen en de komende kabinetsperiode 19 miljard euro per jaar bezuinigen. Dat betekent dat het begrotingstekort weer naar nul gaat. En hoe gaat de VVD dat doen? Op zijn Grieks!

Zo moet er vier miljard bezuinigd worden door minder ambtenaren in dienst te houden. Vier miljard euro, dat zijn zo’n 50.000 ambtenaren die ontslagen moeten worden. Kan de VVD misschien onthullen waar die ambtenaren kunnen verdwijnen? Nee natuurlijk niet, want die vier miljard is een slag in de lucht. Dan wil de VVD ook nog eens vier miljard euro bezuinigen op de sociale zekerheid.

Dat moet eenvoudigweg gebeuren door diverse regelingen samen te voegen (dat wil de PvdA ook) en de uitvoering aan de gemeenten over te laten. Niet zo’n erg nieuw idee (de PvdA wil dit bijvoorbeeld ook al), maar opvallend is dat de gemeenten wel mogen uitvoeren, maar zelf geen beleid mogen voeren, want “de VVD is tegen inkomenspolitiek door gemeenten”. Als gemeenten alleen maar de domme dingen mogen uitvoeren die Haagse politici bedenken, waar moet dan die vier miljard euro aan bezuinigingen vandaan komen? Wij weten het niet en konden ook de berekening niet vinden. Weer een slag in de lucht. Ik heb u al eerder voorgerekend dat de besparingen op het immigratiebeleid (twee miljard) ook een hoog luchtgehalte hebben.

Dat er wel iets aan de effectiviteit van de ontwikkelingssamenwerking kan verbeteren, weten we allemaal. Er zou meer geld kunnen naar arme landen waar politieke stabiliteit en democratie heerst. Dat zijn de landen met hoop op duurzame economische groei. Het zou dus aan te bevelen zijn om geld over te hevelen van ‘slechte regimes’ naar ‘goede regimes’. Is dat wat de VVD wil, dat immers “internationaal het hart op de goede plaats heeft”? Nee, ze wil het budget botweg halveren, opbrengst vier miljard (de VVD heeft iets met het getal vier). Laten we hopen dat de VVD weet dat hulp voor een deel op contracten is gebaseerd en niet zo maar kan worden afgeschaft.

De politieke partijen hebben net een robbertje vechten met het CPB achter de rug over de doorrekening van hun verkiezingsprogramma. De VVD zal heel wat uit te leggen hebben gehad. Als ik het CPB was zou ik van de net bekeken 14 miljard euro (4+4+2+4=14) bezuinigingen, er zeven willen inboeken en dan mogen de VVD dames en heren nog in hun handen knijpen.

De VVD zegt hard en helder te zijn maar het financiële programma is toch vooral soft en troebel. Staat er dan niets, laten we zeggen, IMF-achtigs in? Ja, toch wel. De VVD wil de uitkeringen en de ambtenarensalarissen alleen nog maar koppelen aan de inflatie en niet aan de loonontwikkeling in de marktsector. De VVD denkt echt dat we Griekenland zijn.

Het CDA wil houdbare overheidsfinanciën. Maar wie zou dat niet willen?

Het CDA zal waarschijnlijk gedacht hebben dat de gemiddelde kiezer zich niet voor de financiële onderbouwing van het verkiezingsprogramma interesseert. Dan is het toch maar parels voor de zwijnen werpen als er budgettaire sommetjes in het programma worden opgenomen. Dus, het CDA lijdt, behalve aan de afwezigheid van een met-Jack-werd-het-te-gek spindoctor, ook aan de afwezigheid van een financiële onderbouwing van het programma. 

Het CDA wil houdbare overheidsfinanciën. Dat willen we allemaal. Daarvoor moet er in acht jaar een overschot op de begroting komen, zegt het CDA. Ook goed, dat wil ook zo ongeveer iedere politieke partij. Maar hoe we daar moeten komen, vertelt het programma ons niet. De belastingen mogen niet omhoog, de hypotheekrente moet aftrekbaar blijven en rijke ouderen houdt het CDA uit de wind. Over die laatste twee zaken (over wonen en ouderen) wordt niets gezegd, maar dat zegt in dit geval genoeg.

Hoe wil het CDA dan aan extra geld komen? Door op de ambtenarensalarissen te korten (opbrengst onbekend) en door net als alle andere partijen hetzelfde ei van Columbus uit de hoge hoed te toveren: bezuinigen op de bureaucratie.

Ook bij de laatste bezuiniging wordt geen bedrag genoemd, maar als ik reken houd met waar het CDA allemaal geen geld vandaan wil halen, zal het toch wel om minstens 16 miljard euro moeten gaan. Dat zijn 250.000 ambtenaren die moeten vertrekken. Dat ruimt mooi op, vooral omdat bij het rijk en de lagere overheden zo’n 300.000 ambtenaren werken.

Kan het CDA dan niet gewoon direct zeggen dat de partij de overheid wil afschaffen?