PvdA en CDA hebben zelf hun handen op hun rug gebonden

PvdA en CDA hebben beide een leiderschapscrisis. Terwijl het CDA voorlopig helemaal geen leider wil hebben (eerst moet het gedachtengoed op orde gebracht), zijn bij de PvdA vijf kandidaat-partijleiders in een strijd gewikkeld om de erfenis van Cohen.

Het machtsvacuüm is veelzeggend: de partijen hebben hun traditionele plek in het centrum van  de macht verspeeld en zoeken naarstig naar een ideologisch anker.

Het is een tragedie. Maar deze crisis hebben ze helemaal over zichzelf afgeroepen.

De jaren negentig zijn, in retrospectief, een bijzonder tijdperk geweest.

Waarom kreeg PvdA-leider Wim Kok de aanvechting zijn ‘ideologische veren af te schudden’? Hoe is verklaarbaar dat staatssecretaris Heerma van het CDA het tafelzilver van de Nederlandse volkshuisvesting – de woningbouwverenigingen – verpatste? Waarom steunde een grote meerderheid in de Tweede Kamer voorstellen van minister Zalm om de macht van de aandeelhouders fors te vergroten? Hoe is het mogelijk geweest dat de energiemarkt geliberaliseerd werd, waarna direct door de bedrijven de energiebesparingsprogramma’s zijn stopgezet?

Premier Tatcher in het Verenigd Koninkrijk en president Reagan in de Verenigde Staten deden in de jaren tachtig het ideologische voorwerk. Met de val van de muur in 1989 en had het kapitalisme definitief overwonnen en konden de remmen eraf; de markt moest alle ruimte krijgen. VVD en D66 konden in het ideologische debat de leiding nemen.

Ze maakten handig gebruik van de feilen van de verzorgingsstaat (bureaucratische incompetentie, passiviteit) om aan de afbraak ervan te beginnen in plaats van deze te moderniseren.

PvdA en CDA identificeerden zich volledig met dit project.

Vaak krijgt de ‘wispelturige kiezer’  die ‘onzeker is’, of  ‘ontevreden’ of nog erger ‘verwend’ , de schuld van het instorten van het politieke centrum.

Dat is een belediging van deze kiezer: hij of zij heeft nooit gevraagd om het moedwillig afbreken van het maatschappelijk middenveld, het de markten opschoppen van de publieke sector, het creëren van dominante financiële markten, en de toenemende ongelijkheid waarvan de bonuscultuur de meeste schrijnende uitdrukking vormt.

CDA en PvdA hebben de kiezer verweesd achter gelaten in een maatschappij waarin deze zich steeds vervreemder voelt. Dat heeft niks met globalisering te maken, ook zo’n dooddoener. Woningbouwverenigingen moesten de markt op en dat is erin geëindigd  dat megalomane bestuurders gaan gokken met de miljarden van de huurder op schimmige kapitaalmarkt.  Dierbare instellingen zijn bewust afgebroken. Iedereen heeft het zien gebeuren. De middelbare school van mijn dochters is de afgelopen jaren terecht gekomen in een eindeloze serie fusies en overnames die er in resulteert dat ze deel zijn geworden van gigantische kolos met 30.000 leerlingen, waarvan de Raad van Bestuur (zo gaan ze zich dan noemen) voor zichzelf een kantoor heeft ingericht aan de Amsterdamse Zuid-as. Iedere stap dat de school groter werd, voelden de schoolleiding en de leraren zich machtelozer.

Terwijl het marktdenken snel om zich heen greep in de publieke sector (gemeenten kregen een ‘concerndirectie’  en burgers werden ‘klanten’) werd sluipenderwijs de machtsverhouding tussen markt en politiek ten gunste van de eerste verandert.  Het begon ermee dat de macht van de aandeelhouder fors werd versterkt, waarmee het gewicht van de beurskoers, tot op dat moment slechts een van de indicatoren voor de gang van zaken bij een onderneming, enorm toenam. Het korte termijn financiële belang wint. Hoe meer aandeelhouderswaarde er gerealiseerd wordt, des te hoger de bonussen van de directies. De werknemers hebben het nakijken. Tegelijkertijd maakte de politiek de kapitaalmarkten vrij. En vanaf dat moment worden me meer en meer de gevangen van de bewegingen op deze financiële markten, en daarmee van de logica van de speculant.  Maar deze logica leidt noch tot een economisch, noch tot een voor duurzaamheid optimaal resultaat. De financiële markten zijn irrationeel (al vaak is aangetoond dat beleggers en bankiers niet rationeel handelen) en hun profijt is op geen enkele manier hetzelfde als maatschappelijke winst. En de veel geroemde ‘tucht van de markt’ waar we al vanaf de crisis in 2008 onder zuchten, heeft veel meer schade aangericht dan reinigend werk gedaan.

PvdA en CDA hebben zelf hun handen op hun rug gebonden. Machteloos kijken ze toe hoe de kapitaalmarkten het nieuws en de Europese politieke agenda dicteren, hoe TNT-baas Peter Bakker bij zijn vrijwillig vertrek 4,5 miljoen mee krijgt en alle postbodes met een fatsoenlijk contract ontslagen worden, of hoe energiebedrijven kolencentrales bouwen, die eigenlijk niemand wil. Hun kiezers hebben hier nooit om gevraagd, maar CDA en PvdA partijen hebben we wel voor gezorgd dat dit de werkelijkheid is waarin ze leven.

Het kapitaal van CDA en PvdA was nooit te vinden op de markt. Dat kapitaal was het maatschappelijk middenveld (in CDA-jargon), een bloeiende publieke sector (in PvdA-jargon): bibliotheken, publieke omroep, zorg, onderwijs, volkshuisvesting.

Ze hebben hun eigen kapitaal verpatst, ingeruild voor het snelle geld, en staan nu met lege handen.

Ze zijn hun kiezers en koers kwijt, en de liberalen zijn de lachende derde: zij hebben hun marktutopie een paar forse stappen dichterbij kunnen brengen.