Radicalen twijfelen niet

Een vriend van me die met enige regelmaat naar Syrië gaat vertelde me over de opkomst van radicalen daar tijdens de burgeroorlog. In het begin waren het er een paar, veelal buitenlanders die mee kwamen vechten. “Ik zag ze eerst niet als een groot probleem, je ziet dergelijke lui bij iedere oorlog”. Ze speelden amper een rol in het Syrisch verzet, dat voor het grootste deel uit gedeserteerde militairen en gewone burgers bestond. Maar gaandeweg werden het er meer en groeide hun invloed.

“Het zijn griezels,” zei hij bezorgd. Niet eens zozeer vanwege het geweld, want zo zijn er meer. Maar ze zijn onbereikbaar. “Met de Syriërs kun je goed van gedachten wisselen, over hun leven, over wat ze willen, over de politiek. Maar met die extremisten valt niet te discussiëren. Het is alsof je tegen een muur staat te praten.” Een beetje zoals bij een Jehova’s Getuige die op zondagochtend aanbelt, die ga je ook niet overtuigen van z’n ongelijk. Maar dan honderd keer erger. En zeer gewelddadig.

Mensen waar helemaal niet mee te discussiëren valt. Die kom je niet vaak tegen. Ik moest denken aan de aanhangers van Scientology waar ik in het verleden wel eens mee te maken heb gehad. Types die op geen enkele manier voor rede vatbaar zijn, die een onwrikbaar geloof hebben. Tijdens een rechtszaak werden eens dingen voorgelezen die zij als ‘gelovigen’ niet mochten weten. Ze staken prompt allemaal hun vingers in hun oren. Hun geloof ging boven alles, verdrong alle nieuwsgierigheid. Ik schrijf ‘geloof’ maar het heeft eigenlijk niet zoveel met religie te maken, het is veel meer een levenshouding. Het zijn mensen die zich afsluiten voor andere mensen, die geen twijfel kennen, waarschijnlijk omdat ze daar niet zo goed mee overweg kunnen. Op Twitter verscheen dit weekend een mooie uitspraak van Clive James: Een dictatuur is een plek waar geen plaats is voor twijfel. Al weet ik natuurlijk niet zeker of dat citaat echt van hem is.

Trump Als je de extremisten van IS louter ziet als moslims dan mis je het grotere beeld. Ze roepen dat voortdurend wel heel hard maar het gaat in de eerste plaats om fanatici. Mensen die zich afsluiten van de rest van de wereld omdat ze die niet vinden deugen. En daar heb je helemaal heen heilige geschriften voor nodig. Vorige week publiceerde de Washington Post een verhaal over Trump aanhangers. Ze kregen kritiek op Trump voorgeschoteld en toen gebeurde er iets merkwaardigs. Hoe meer kritiek er geuit werd, hoe harder ze Trump gingen geloven. En niet alleen bij kritiek. Ze kregen een compilatie met de meest omstreden uitspraken van de presidentskandidaat. Weer groeide zijn populariteit.

Dit zijn mensen die zich buiten de rest van de wereld plaatsen. Ze zien zichzelf als kritisch maar slikken alle fabeltjes die in hun overtuiging passen. Ze zijn net als de radicalen, ze hebben geen enkel respect voor andersdenkenden. Ze haten. “Ik zou nog niet op Obama pissen als hij in brand stond,” zei er een. In Nederland kennen we dergelijke mensen ook. Vooral als aanhangers van Wilders. Ieder fabeltje dat hij hen voorhoudt, wordt geloofd. Kritiek op hem wordt niet geduld.

Natuurlijk is er een groot verschil. De extremisten van IS zijn gewelddadig en de aanhangers van Trump en Wilders veelal niet. Maar dat kan een kwestie zijn van tijd of omstandigheden. Na de oproep van Wilders om in ‘verzet’ te komen is het geweld tegen vluchtelingen toegenomen. Hij nam er formeel afstand van, ondertekende een oproep maar deed er verder niets tegen. Hij had bijvoorbeeld bloemen kunnen gaan brengen bij de belaagde vluchtelingen om aan zijn aanhangers duidelijk te maken dat het gebruik van geweld zijn principes schendt.

De vraag is wat we met de radicalen moeten. Natuurlijk weten we dat niet direct want ja, twijfel. We kunnen ze isoleren om te voorkomen dat ze aan de macht komen, zoals nu in Frankrijk gebeurt. Maar daardoor verdwijnen ze niet. Het is ook niet zo dat extremisten alleen maar met geweld hun doel bereiken en je dan pas iets te vrezen hebt. In de Arabische wereld hebben ze hun wil en ideeën heus niet altijd met geweld opgedrongen. Bekijk foto’s uit de jaren zeventig van bijvoorbeeld Marokko of Egypte en vergelijk die met nu. De samenleving is onder invloed van religieuze extremisten terug in de tijd gegaan (op de een of andere manier willen extremisten dolgraag terug in de tijd). En bekrompener geworden. Datzelfde dreigt hier. Wilders en zijn kompanen willen onze bewegingsvrijheid, een van de grootste verworvenheden van de laatste decennia, afschaffen. Grenzen dicht. Om maar een voorbeeld te noemen. 

Het wordt tijd dat we gaan deradicaliseren. Te lang is er geroepen dat we deze mensen ‘serieus’ moeten nemen. Als we religieuze extremisten niet serieus nemen, waarom politieke extremisten dan wel? Nu kunnen we ze nog deradicaliseren, de ideeën bestrijden of neutraliseren. Dat is net als bij alle andere deradicalisatie een taak van onderwijs, media, overheid, het maatschappelijk middenveld maar ook individuen.

Lachen In de bioscoop draait Er Ist Wieder Da, een zwarte komedie over de terugkeer van Hitler. Tegen het einde van de film wordt er op gewezen dat dictators via de democratie aan de macht komen. En dat je als democraat daar weerbaar tegen moet zijn. Op een democratische manier. “Of wil je de verkiezingen gaan verbieden?” vraagt Hitler retorisch. Even later verschijnt Wilders in beeld. Het gegrinnik in de bioscoopzaal is dan al verstomd. Of zoals Hillary Clinton deze week opmerkte: De tijd dat je om Trump kon lachen, is voorbij. Wilders werd deze week voor de derde keer door EenVandaag kijkers uitgeroepen tot Politicus van het Jaar. 

De islamitische wereld is voor een deel in handen gevallen van radicalen zonder dat iemand doorhad wat er gebeurde. Er is geen enkele reden dat wij ons hetzelfde moeten laten overkomen. Maar dan moeten we ons wel realiseren dat je geen koran nodig hebt om radicaal te zijn. Het lastige van radicalen is dat ze vijanden lijken maar elkaar juist versterken. Marine Le Pen kreeg meer stemmen dankzij de terreuraanslagen. IS werft meer zielen dankzij de retoriek en daden van de islamhaters. En ze hebben een gezamenlijke vijand waarvan ze beide een grondige afkeer hebben: de twijfelaars. Die twijfel is goed maar we moeten niet langer aarzelen.