Redt Job Cohen de sociale werkplaats?

Alle vrachtjes lichten, zei de schipper, en gooide zijn vrouw overboord. Zal Job Cohen zo’n schipper blijken te zijn? Hij wordt de nieuwe voorzitter van Cedris, de brancheorganisatie van de sociale werkvoorzieningsorganisaties. De branche dreigt te bezwijken onder de druk van bezuinigingen van minstens 2 miljard euro. Het zal zinvol blijken om de oud-Hollandse wijsheid af te stoffen. Wat onvoorstelbaar oogt, zou wel eens tot tastbare oplossingen kunnen leiden.

Onder de bezuinigingsdruk worden inmiddels toekomstscenario’s ontwikkeld voor de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) en voor de re-integratie van mensen aan de onder- en zijkant van de arbeidsmarkt. Vooralsnog zijn ongeveer honderdduizend mensen afhankelijk van de Wsw. Via andere regelingen zouden nog zo’n zes- á zevenhonderdduizend mensen, al dan niet met de nodige beperkingen, de arbeidsmarkt op willen.

Die scenario’s vertonen onveranderlijk tekorten van honderden miljoenen op de gemeentelijke begrotingen. Dit mag niet verbazen, aangezien enkele uiterst prijzige zaken onaangeroerd blijven. We zullen echter alles ter discussie moeten durven stellen om krachtdadig te handelen, zo rechtvaardig mogelijk de nog beschikbare gelden te verdelen én tevens een sluitende begroting te verkrijgen.

Het regeringsstreven is om de huidige honderdduizend deelhebbers aan de Wsw, de zogeheten sw’ers, niet aan herkeuring te onderwerpen en permanent een werkplek binnen of buiten hun sw-bedrijf te garanderen. Dit is een geruststellend vooruitzicht voor deze mensen. We realiseren ons echter onvoldoende dat dit bovenal een bijzonder luxe positie is: levenslang verzekerd van duurzame geborgenheid en kwaliteitszorg. Ligt het voor de hand om dit streven ook nog te koppelen aan inkomensgaranties voor de sw’ers? Of zouden deze mogen worden losgelaten? Wél je werkplek behouden maar wat minder verdienen?

Het inkomen van sw’ers is vastgelegd in een cao. De loonkosten liggen gemiddeld 5.000 euro boven het wettelijk minimumloon. Dit cao-loon wordt verkregen voor een arbeidsproductiviteit die zo’n 30–70% achterblijft bij die van een reguliere werknemer op een vergelijkbare werkplek. Zouden we dat cao-loon, vanwege die beperkte arbeidsproductiviteit, niet moeten gelijktrekken aan het minimumloon? Dat loon gaat tenslotte uit van volwaardige arbeidsproductiviteit. Misschien zou het sw-loon daarom zelfs ónder het minimumloon mogen liggen. Het kost tenslotte nog een lieve duit aan extra begeleiding om de sw’ers sowieso die meer of minder ‘beschutte’ werkplek te geven en te laten behouden – gemiddeld nog eens € 5.000 (om van andere aanvullende maatregelen nog maar te zwijgen). Het is toch eigenlijk prachtig dat je niet achter de geraniums hoeft te zitten! Zou daaraan voor sw’ers een prijskaartje mogen hangen? Dat lijkt alleszins gerechtvaardigd.

De loongaranties van sw’ers overboord. Het kan niet de bedoeling zijn dat de beschikbare gelden overwegend naar één groep aan de ‘onderkant’ van de arbeidsmarkt gaat. Zo blijft er geen cent meer over voor de re-integratie van enkele honderdduizenden andere mensen voor wie de toegang tot de arbeidsmarkt evenzo (uiterst) problematisch is. Naar de zorg en zekerheid van een sw’er kunnen deze mensen sowieso fluiten. Een meer harmonieuze spreiding van beschikbare gelden is dan ook zeer wenselijk.

In dit licht mag zelfs gesteld worden dat de loongaranties van sw’ers een bijzonder kwetsende slag in het gezicht is van langdurig zieken, bejaarden, kinderen met leerproblemen, pgb’ers, slachtoffers van huiselijk geweld, psychiatrische patiënten, vluchtelingen en anderen waarvan ‘de kwaliteit van leven’ eveneens en dikwijls veel meer wordt bedreigd.

Kortom, een evenwichtiger verdeling van gelden onder uitkeringsgerechtigden moet én kan worden verlangd. Het loslaten van de loongaranties in de praktijk van de Wsw levert over de jaren honderden miljoenen op om dit evenwicht én een sluitende begroting te realiseren. Alle vrachtjes lichten, Cohen is lang genoeg schipper om dit te weten.