Regels gesubsidieerde organisaties schieten tekort

De misstanden bij sommige onderwijsinstellingen en woningcorporaties tonen aan dat de huidige wet en regelgeving op het gebied van governance voor organisaties die met gemeenschapsgeld gefinancierd worden, ernstig tekort schiet. Frauderende bestuurders en falende interne toezichthouders ondanks het van toepassing zijn van governance codes.

Er is kennelijk iets fout in de structuur en de personele invulling van het leiding geven aan dergelijke organisaties en in de controle op deze besturen als het om met belastinggeld gefinancierde organisaties gaat. Zelfverrijking en vriendjespolitiek staan nog al eens centraal bij de governance in plaats van het borgen van de continuïteit en de overall kwaliteit en al haar stakeholders. Vastgesteld kan slechts worden dat er kennelijk weinig zelfregulerend vermogen binnen dit soort organisaties aanwezig is om dergelijke wantoestanden te voorkomen. En dat was oorspronkelijk wel de bedoeling van de governance codes die op deze organisaties van toepassing zijn.

Structuur van het leidinggeven verschilt met marktsector Een doorslaggevend verschil tussen een marktorganisatie en een met gemeenschapsgeld gefinancierde organisatie is het ontbreken van een “prikkel” om dagelijks te moeten bewijzen dat de organisatie bestaansrecht heeft. En als organisatie de economische plicht derhalve om dagelijks geld te moeten  verdienen. De gevolgen van het ontbreken van die prikkel wordt in zijn algemeenheid onderschat. Geld om de continuïteit van de organisatie te borgen is er immers altijd wel. En dat maakt gemakzuchtig.De continuïteit staat immers alleen ter discussie als er hele gekke dingen met het gemeenschapsgeld gebeuren. Zoals nu bekend is geworden met bijvoorbeeld de aankoop van derivaten.

Deze structuur van het leidinggeven waarbij primair het accent ligt op het beheren en uitgeven van het jaarlijks te ontvangen gemeenschapsgeld lokt vriendjespolitiek uit en megalomaan gedrag van bestuurders. Goede sier maken met het geld van een ander onder het mom van het verantwoord doen besturen van een organisatie met een helder omschreven maatschappelijk doel.

Incompetente bestuurders en interne toezichthouders? Bestuurders van een marktorganisatie moeten om benoemd te kunnen worden over een harde “trackrecord” beschikken waaruit blijkt dat ze in voldoende mate geëquipeerd zijn om de functie van bestuurder te kunnen vervullen alvorens benoemd te kunnen worden. Dezelfde harde voorwaarde wordt in zijn algemeenheid gesteld aan interne toezichthouders zoals commissarissen. Hoe anders is het gesteld in bijvoorbeeld het onderwijs. Hoeveel bestuurders zijn daar niet benoemd terwijl er geen andere competenties waren dan het zelf leraar zijn en enige jaren managementervaring op kleine schaal hebben opgedaan in  vaak dezelfde sector. Het moeten aantonen van een harde “trackrecord” is uitzondering. Zeker wanneer de kandidaat zelf al werkzaam is in het onderwijs of aanverwante sector. Op zich is er niets mis met deze wijze van werving en selectie van managers in het onderwijs. Wel als het om de topbestuurders en de eindverantwoordelijken gaat. Dan is ervaring alleen in het onderwijs en geen zware managementopleiding te mager om een grote complexe organisatie als eindverantwoordelijke aan te kunnen sturen. Voor dergelijke functies moeten aantoonbare zwaargewichten met een harde trackrecord slechts in aanmerking kunnen komen. Anders is de kans groot dat het fout gaat.

En dat zien we bij Amarantis dan nu ook terug. Om dergelijke misstanden te voorkomen zal er nagedacht moeten worden over wijzigingen in het governance model. Een aanpassing van de governance regelgeving voor met gemeenschapsgelden gefinancierde organisaties lijkt mij onontkoombaar.

Maximale benoemingsduur bestuurders? Zolang organisaties met belastinggeld gefinancierd blijven ontbreekt de noodzaak om dagelijks je bestaansrecht te bewijzen door het verdienen van je eigen geld. Geen inkomsten, geen bestaansrecht als organisatie. Bestuurders die alleen maar de continuïteit van hun organisatie hoeven te borgen door een verantwoord beheer van de aan hen toegewezen belastinggelden zouden bijvoorbeeld maar maximaal 5 jaar die functie mogen bekleden. Dat voorkomt malversaties want die worden door opvolgende bestuurders, na 5 jaar snel ontdekt. De kans op falend toezicht door de interne toezichthouder wordt naar mijn oordeel ook kleiner want de zittingsduur van de bestuurder is te kort om een systeem van structurele vriendjespolitiek te organiseren en in stand te houden.

Nog een belangrijke  winst van deze aanpassing in de governance structuur is het voorkomen van een angstcultuur in de organisatie. Ook bij Amarantis is een angstcultuur vastgesteld. Angst en intimidatie wordt vaker gesignaleerd in het onderwijs als een structureel fenomeen. De verklaring ervoor is niet zo moeilijk. Omdat er geen stakeholders zijn die druk kunnen uitoefenen op bestuurders die niet goed functioneren( aandeelhouders kunnen dat wel bij marktorganisaties) hebben deze bestuurders een grote mate van vrijheid om door een verdeel en heerspolitiek falend beleid en bestuur te kunnen maskeren. En dat jarenlang zonder dat er iemand ingrijpt.

Kenmerkend voor deze organisaties is voorts de grote mate van afstand tussen de bestuurders en de interne toezichthouder. Er wordt wel toezicht gehouden maar slechts toezicht op een bestuur dat heel veel vrijheid in haar handelen heeft. In de marktsector is dat geheel anders en zit in zijn algemeenheid de Raad van Commissarissen veel dichter op de bestuurders waardoor falend beleid en bestuur eerder wordt gesignaleerd.

Conclusie Door de vastgestelde misstanden bij enkele organisaties die met gemeenschapsgeld gefinancierd worden is het verstandig om de bestaande governance codes nog eens kritisch tegen het licht te houden. Hier is een taak weggelegd voor de overheid. Het betreft immers haar geld.