Rondleiding door een Global Village

De Biënnale van Venetië, de beroemdste tentoonstelling van kunst ter wereld, bezoeken is als een rondleiding door een global village. Er is kunst te zien uit alle delen van de wereld, in net zoveel vormen als smaken. Het is een gigantische tentoonstelling, waar je minimaal twee dagen voor nodig hebt. Dan zie je alleen de hoofdgedeelten. Wil je ook de talloze tentoonstellingen zien die verspreid zijn door de stad als schelpen op een zandstrand dan ben je vier dagen bezig.

Mijn eerste dag ging helemaal op aan de Giardini, het park waar de oorspronkelijke 25 landenpaviljoens van de inmiddels bijna 120 jaar oude manifestatie staan.

Het mooiste vond ik dit: België presenteert een kunstwerk van kreupelhout in een donkere ruimte, naar een uitspraak van JM Coetzee over de betekenis van kreupel. Spookachtig en teder tegelijk. Kun je medelijden hebben met een boom? Dat klinkt erg prinses Irene-achtig maar wie bijvoorbeeld het gedicht van Vasalis leest over de boom in het Vondelpark weet dat het kan. Dat gevoel komt bij het werk van Berlinde De Bruyckere ook naar boven. De ‘boom’ is geveld maar dan als een bokser. Er is bloed te zien, delen zijn in verband gewikkeld. Het roept niet alleen medelijden op maar ook de vertwijfeling die daarmee gepaard gaat. Kunst geeft levenloze dingen emoties, als een soort betovering.

Samengeknepenbillengevoel Terwijl ik de zin over emoties en kunst schrijf, bedenk ik me wel tien keer of dat echt zo is. Want met kunst is het oppassen. Voor je het weet zeg je iets doms, althans in de ogen van anderen. Want kunst is voor sommigen ook een competitie in kennis en beoordelingsvermogen. Dat bezorgt kunst nogal eens een samengeknepenbillengevoel. Het paviljoen van Servië spot daarmee. Op het eerste gezicht hangt de ruimte vol met objecten zoals je die verwacht. Maar dan blijkt het humor, een houding die in de kunstwereld niet zonder risico is. Een reeks oude cameratasjes is door Vladimir Peric knap verknipt tot dierenhoofden. ‘Fotosafari’ heet het werk. Een wand is volgehangen met een nauwkeurig patroon, alweer oude, scheermesjes: ‘3D behang voor een badkamer’.

Wat grappig lijkt als je het beschrijft bleek in werkelijkheid ontroerend: In het lege paviljoen van Roemenië beeldde een groepje dansers onvermoeibaar de kunstwerken uit die daar de afgelopen decennia te zien zijn geweest. Misschien ook een idee voor de Rotterdamse Kunsthal.

Jeremy Deller is een Britse kunstenaar die vlijmscherpe kritiek neerzet. Er hangt bijvoorbeeld een gigantisch beeld van een blauwe kiekendief, een zeldzame roofvogel die door jagers nogal eens als concurrent wordt gezien. Deller vertelt over een exemplaar dat volgens getuigen uit de lucht werd geschoten. Door wie? De enige jagers in de buurt waren prins Harry en zijn maat. Als commentaar heeft Deller in klauwen van de vliegende roofvogel een Landrover gehangen. De vogel en de auto keren terug in een film die hij heeft gemaakt. In het paviljoen kijk je er naar terwijl je op de inmiddels door een sloopbedrijf samengeplette Landrover zit.

Omgekeerde migratie Het geniaalst vond ik het werk van Jesper Just in het paviljoen van Denemarken dat voor de gelegenheid is omgetoverd tot een soort verlaten complex in aanbouw. Binnen zijn grote zwart-wit videoprojecties te zien van een verlaten Chinese stad, in aanbouw. Die stad is – echt waar – een kopie van Parijs, compleet met Eiffeltoren. Het is een soort omgekeerde migratie, laat Just zien. En dat doet hij door in die verlaten wijk zwarte Parijse migranten te laten banjeren. Het resultaat is dat je geen idee meer hebt naar wat je nu eigenlijk zit te kijken. Het verlangen naar Parijs, de Chinese kopieerdrift, de Afrikaanse diaspora? Of gewoon de wereldwijde en oneindige jacht op geluk? Welcome to the global village.