Russisch gas over Turkse bodem

Onlangs bezocht de Russische president Poetin Turkije. De meningsverschillen tussen beide landen over Syrië stonden een positieve stemming niet in de weg. President Erdogan kan het goed vinden met Poetin. Hij deelt zowel diens interpretatie van democratie, als zijn aversie jegens de VS en Europa.

Geloof me, ze mogen ons niet. Buitenstaanders doen zich aan ons voor als vrienden, maar zien onze kinderen graag doodgaan.

Ook tijdens het bezoek van paus Franciscus viel Erdogan uit tegen westerse landen. Toen omdat zij een bezoek toestonden van de door hem verguisde Egyptische president al-Sisi. Poetin heette al-Sisi welkom in Sochi, maar kreeg daar opvallend genoeg geen enkel verwijt over van Erdogan. Het was duidelijk dat de belangrijke zaken die tijdens Poetins bezoek aan de orde kwamen door niets in de weg gestaan mochten worden. Zoals de intentie om de handel tussen Turkije en Rusland tot 100 miljard dollar uit te breiden in 2020.

South Stream De verrassing kwam toen Poetin verklaarde dat Rusland zal stoppen met het South Stream project, waarmee 63 miljard kubieke meter Russisch aardgas door een pijpleiding onder de Zwarte Zee via Bulgarije naar de EU zou stromen.

Poetin heeft de buik vol van de Bulgaren. Zij vertraagden het project naar zijn zeggen met steun van de EU. Dus zette hij er een streep door. Stevige tegenvaller voor Bulgarije, dat zich al verheugde op de inkomsten die het als doorvoerland zou incasseren.

Om voor de hand liggende redenen wilden de Russen met het South Stream-traject Oekraïne omzeilen. Turkije werd het alternatief. Poetin en Erdogan kwamen overeen om  Russisch gas via een leiding over de Turkse bodem naar een transmissiestation nabij Griekenland te transporteren. Turkije, dat drie miljard kubieke meter extra gas zal afnemen, en zo na Duitsland de grootste gasklant van Rusland blijft, kreeg als kers op de taart een korting aangeboden. Aardig gebaar, al betaalt de EU per eenheid Russisch gas al tien dollar minder dan Turkije.

EU Aan deze deal met Rusland kunnen politieke haken en ogen zitten. De EU was al niet helemaal blij met South Stream; mogelijk bevalt ‘Turkey Stream’ nog minder. Heel voorstelbaar dat de EU er niet gerust op is om voor gastoevoer afhankelijk te zijn van Turkije, dat niet alleen in toenemende mate gekenmerkt wordt door antiwesterse sentimenten, maar ook aan een in politiek opzicht instabiel gebied grenst.

Daarnaast is er de westerse boycot van Rusland. Brussel zal het niet appreciëren dat dit land de helpende hand geboden krijgt door een kandidaat voor EU-lidmaatschap.

Dal Een andere complicerende factor is dat de economie van Rusland in een diep dal zit, wat consequenties kan hebben voor de aanleg van Turkey Stream. Turkije kan in meer opzichten meegesleept worden in de neerwaartse spiraal van de Russische economie. Zo is er de toerismesector. Er komen veel Russische toeristen naar Turkije. Vorig jaar 4,4 miljoen; alleen uit Duitsland kwamen er meer. De val van de Russische roebel kan leiden tot minder toerisme, dan wel tot toeristen die minder uitgeven. Dat weegt zwaar, want vier procent van het Turkse BNP is gebaseerd op toerisme. Deze vrees komt bovenop andere zorgen.

Lagere export Het afgelopen jaar heerste in Ankara een optimistische stemming over de economie. Door groeiende export en aardige cijfers over binnenlandse vraag. Nog veel mooier leek het te worden met de lagere olieprijs. Ieder land dat olie importeert, en als gevolg daarvan een groot handelstekort kent, is gebaat bij goedkope olie. Dus Turkije ook. Dit goede nieuws werd getemperd door het terugvallen van de export met 6,4 procent in november. Vooral naar het geplaagde Europa werd minder geëxporteerd. Eerder daalde vooral de export naar landen in de regio, maar nu dus ook naar Europa.

Of die daling zich voort zal zetten moet afgewacht worden, maar uitgesloten is het niet. De Turkse doelstelling om te profiteren van de westerse boycot van Rusland zou daar voor kunnen compenseren, al moet door de Russische crisis afgewacht worden in hoeverre dat gaat lukken. In ieder geval exporteerde Turkije de eerste drie maanden van dit jaar minder naar Rusland dan in dezelfde periode vorig jaar. Een extra tegenvaller volgde toen deze week bleek dat de industrieproductie in oktober met 1,8 procent daalde. Bijna een procent meer dan verwacht. De lira viel er pardoes door naar de laagste waarde in twee maanden ten opzichte van de dollar.

Verder benadrukken nieuwe optimistische cijfers over het herstel van de economie in de VS de kans op een Amerikaanse renteverhoging, wat kan leiden tot een voor Turkije lastige krimp van de kapitaalstroom uit het buitenland. Het op de lagere olieprijs volgende optimisme verdween door dit nieuws uit de VS als sneeuw voor de zon. Voor economieanalist Erdal Saglam toont dat de kwetsbaarheid van de Turkse economie. En hoe weinig die voorbereid is op de negatieve impact van externe ontwikkelingen.

Die kwetsbaarheid werd eerder al door verschillende economen onderkend, om door het nieuwe jaarrapport van het IMF over Turkije in veel opzichten bevestigd te worden. De voorstelling van zaken daarin is nog aan de zonnige kant, met een verwachte groei van drie procent. Deze week werd bekend dat het BNP in het derde kwartaal van dit jaar maar met 1,7 procent toenam.

Babacan In tegenstelling tot sommige partijgenoten blijft vicepremier Babacan realistisch. “We kunnen niet altijd afhankelijk blijven van dalende olieprijzen”, zei hij.

Babacan dringt aan op diversiteit in de energiewinning. Dat wil zeggen, op meer duurzame energie. Klinkt een beetje vreemd, aangezien slechts een klein deel van de elektriciteitswinning in Turkije op olie draait, terwijl de rest wordt opgestookt door de vervoersector. Duurzame energie is daar geen alternatief voor.

Toch heeft Babacan een punt, want de economie zou ook gebaat zijn bij minder import van kolen en gas, waar de meeste elektriciteit mee wordt geproduceerd. Daar is duurzame energie wel degelijk een alternatief voor.

Zonne-energie Andere landen zijn verder met duurzame energie dan Turkije. Zoals Duitsland.  

Natuurlijk, Duitsland heeft een voorsprong met zonne-energie. Maar wat daar kan, moet in Turkije ook kunnen. Duitsland beschikt niet over technologie waar Turkije geen toegang toe heeft. Bovendien is Turkije veel geschikter voor zonne-energie dan Duitsland. Naast Spanje leent geen Europees land zich daar beter voor. Omdat de zon tijdens de zomermaanden vaak en intens schijnt en er veel ruimte is voor photo-voltaic panels.

Plannen In de economische plannen die de regering vorige maand bekendmaakte werd geanticipeerd op de groeiende energiebehoefte van Turkije. In deze plannen stond ook een clausule over duurzame energie. Een goede zaak, al is er nog veel werk aan de winkel. Momenteel liggen honderden aanvragen voor vergunningen om zonne-energie te winnen bij de Turkse Autoriteit voor de regulering van de energiemarkt (EPDK). Vooralsnog krijgen echter maar 27 aanvragers een vergunning. Om twee redenen. De eerste is dat aanvragers niet alle vereiste documenten kunnen overleggen, wat in een aantal gevallen zo is, maar lang niet in alle.

Infrastructuur Het tweede argument is dat de infrastructuur nog niet geschikt is voor de transmissie van zonne-energie. Dat zal best, maar met de aanleg van de infrastructuur voor de geplande kerncentrales wordt veel meer haast gemaakt.      

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.