Rutte 3: VVD-CDA-D66-SP

De verkiezing van de Eerste Kamer is uitgelopen op de zoveelste politieke aardverschuiving in dit land. De grootste partij, de VVD, heeft met 13 zetels slechts net iets meer dan eenzesde van de senaat in handen. De regeringscoalitie haalt gezamenlijk nog maar eenderde van de zetels. Zelfs met de steun van de ‘meest geliefde oppositie’ D66, CU en SGP is er geen meerderheid meer te vinden.

Kortom, het land lijkt praktisch onbestuurbaar. Rutte doet zoals altijd of er niets aan de hand is. “Ik ben ervan overtuigd dat voor verstandig beleid altijd meerderheden zijn te vinden’’ zei hij.

Tegelijkertijd met deze unieke situatie doet zich nog een nieuwe doorbraak voor: de SP is in de Eerste Kamer nu groter dan aartsconcurrent de PvdA. Een historische missie lijkt volbracht, precies het juiste moment voor partij-genie Jan Marijnissen om zijn vertrek als voorzitter, lees partijleider, aan te kondigen.

Aan deze historische omwentelingen kan nog wel een nieuw unicum toegevoegd worden: in het najaar krijgen we een nieuw kabinet, bestaande uit een nieuwe coalitie, zonder dat er verkiezingen aan te pas komen. Namelijk een kabinet van VVD-D66-CDA-SP. Dat klinkt idioot en onwaarschijnlijk, en dat is het misschien ook wel, maar laat me je van het tegendeel proberen te overtuigen omdat het laat zien hoe het politieke landschap veranderd is.

Het is geen geheim dat de coalitie VVD-PvdA eigenlijk is uitgeregeerd. Alle belangrijke punten uit het regeerakkoord zijn er door- of afgevoerd, op een na: de hervorming van het belastingstelsel. Die hervorming wordt lastiger dan alle eerdere plannen omdat elke verandering de fundamenten van zowel VVD als PvdA raakt. De VVD wil minder belasting voor hogere inkomens, de PvdA wil het tegenovergestelde. Daar kun je misschien wel een compromis in bereiken maar compromissen kennen geen winnaars. Je zou het nog als een overwinning van VVD en PvdA kunnen brengen maar dat is alleen maar interessant als je de verkiezingen in wilt gaan als een succesduo dat zijn missie wil voortzetten. Dat lijkt me onwaarschijnlijk.

De kans is reëel dat VVD en PvdA er niet uitkomen. Ze kunnen de wijziging uitstellen en verder regeren maar zoals gezegd: de klus is reeds geklaard. Er is in korte tijd het recordbedrag van 61 miljard aan bezuinigingen doorgevoerd. Wat moeten ze de resterende ruim anderhalf jaar nog doen? Tegelijkertijd zijn nieuwe verkiezingen niet aantrekkelijk, de kiezer is verkiezingen zat en de politiek ook.

Toen de gedoogcoalitie van Rutte 1 klapte schreef de premier meteen nieuwe verkiezingen uit. Daar kwam kritiek op. Hij had immers ook een nieuwe coalitie kunnen vormen. Als de coalitie de komende maanden breekt, kan Rutte alsnog voor dat scenario kiezen. Nieuwe verkiezingen maken het politieke landschap er immers waarschijnlijk niet beter op. Een volgend kabinet zal vanwege de fragmentering van het volk waarschijnlijk uit vier partijen moeten bestaan. Zo’n coalitie is nu ook al mogelijk. VVD-D66-CDA-SP hebben in de Tweede Kamer een comfortabele meerderheid van 81 zetels, in de Eerste Kamer hebben ze een nog grotere meerderheid van 44 zetels.

Maar is het niet een onwaarschijnlijke coalitie? Nee, sterker nog hij is al van kracht. Zuid-Holland wordt bijvoorbeeld bestuurd door precies die coalitie van VVD-D66-CDA-SP. Flevoland ook. En Leiden ook. Voor de SP is het een ongekende win-win situatie. De partij raakt in een klap af van het imago dat ze het liefst aan de kant staat en kan zo de reserves wegnemen bij dat deel van de middenklasse dat de SP als te radicaal ziet. Voor het weglopen van kiezers hoeft de partij niet bang te zijn. Overlopen naar de PvdA heeft geen zin en een alternatief ter linkerzijde is er niet, op GroenLinks na. Ja er is de PVV maar die radicaliseert zichzelf naar de marges van de politiek. Voor de VVD, het CDA en D66 geldt als groot voordeel dat definitief wordt afgerekend met de PvdA en de SP als een minder geduchte tegenstander wordt gezien. Wat in een kabinet met vier partijen ook de facto het geval is. We praten dan over 3 of misschien zelfs 2 ministers van SP-huize. SP-leider Roemer wordt bovendien alom gezien als een geschikte peer en geen ideologische hardliner.

Voor Rutte is het een nieuwe kans om te laten zien dat hij een man is van nieuwe politiek, een wonderboy die een broertje dood heeft aan ideologie en visie en alleen doet wat praktisch goed is voor het land. Hij schept zo stabiliteit in een land waar de kiezer die rust wel steeds eist maar niet kiest.

Blijft natuurlijk de vraag wat er dan voor de SP te halen valt in zo’n kabinet. Dat is een kwestie van onderhandelen en dat gaat waarschijnlijk makkelijker zonder de hete adem van Marijnissen. Die realiseert met zijn vertrek zo het enige waar het nog aan ontbrak in zijn onwaarschijnlijk succesvolle politieke carrière: regeringsdeelname.

foto: ANP / Martijn Beekman