Rutte en zijn partijgenoten gedragen zich als lakeien

Een vergadering van de nieuwe fractievoorzitters in de Tweede Kamer en voorzitter Verbeet had besloten dat demissionair minister Henk Kamp gaat verkennen wat de informatieopdracht zou kunnen zijn voor het vormen van een nieuw kabinet. Zodat de Kamer op donderdag 20 september kon beslissen wie de informateurs gaan worden.

Vrijdagochtend vervoegden derhalve de politieke leiders zich bij Kamp. Niet bij de koningin. Dat hoefde al niet meer sinds 1971, na de motie Kolfschoten, in de jaren dat D66 nog de bestuurlijke vernieuwing hooghield. Onlangs heeft de Kamer nog eens haar reglement van orde aangepast, zodat zij zelf en niet het staatshoofd informateurs benoemt. Het staatshoofd wordt overigens op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen.

Tegenzin? Toch deelde Mark Rutte aan Radio 1 mee dat hij met tegenzin naar zijn verkenner ging. Hij was immers tegen het besluit geweest om de koningin buiten de formatie te plaatsen. Partijgenoot Frans Weisglas deed dit daarna nog eens dikjes over. Door de zaak aan de politici over te laten werd het geheel volgens hem ondoorzichtig. Nu, dacht ik, gaat een van de radiopresentatoren vragen hoe het dan zat met ‘het geheim van Paleis Noordeinde’. Want een VVD’er moest wel eens voor minder zijn Kamerzetel afstaan dan voor iets van dit geheim openbaren. Maar direct voegde Weisglas hier aan toe dat de politici destijds na afloop keurig aan de pers vertelden wat zij aan de koningin hadden geadviseerd. ‘Nu weet niemand weet wat er in de achterkamertjes wordt besproken.’

Kort nadat de voormalige Kamervoorzitter zijn monarchistische onderdanigheid had betoond, sprak zijn partijleider weer op de radio. Die keurig vertelde wat hij aan de verkenner had geadviseerd. Net als Ruttes collega’s later. En in Kamps verslag van 18 september aan zijn opdrachtgevers staat keurig en doorzichtig wat de fractieleiders hem allemaal hebben geadviseerd. De kamer zal zijn advies zeker overnemen: de informateurs Wouter Bos en Henk Kamp onderzoeken de mogelijkheden van een stabiel VVD/PvdA-kabinet.

Oranje oprispingen Dezelfde dag was er ook een Troonrede. We kregen meteen weer een staaltje van VVD-onderdanigheid te horen. De majesteit begon met “een bijzonder jubileumjaar in onze vaderlandse geschiedenis. In 2013 begint de nationale viering van 200 jaar Koninkrijk.” Dat is niet waar, Nederland werd al zeven jaar eerder koninkrijk, maar  toen zaten de Oranjes in Duitsland, nadat ze in 1795 met stille trom waren vertrokken.

Geschiedkundigen zien tegenwoordig een grote continuïteit tussen beide ‘koninkrijken’ (inclusief de korte periode dat Nederland een France provincie was). Maar Rutte – nota bene historicus – volgt braaf de Oranje historiografie. Aan het slot komt het staatshoofd tegenover de verzamelde Staten-Generaal nog eens triomfantelijk op het momentum van 1813 terug. Maar een democratie was Nederland toen niet. Dat kwam pas met Thorbeckes grondwet van 1848 – een zwakke afspiegeling van de mooie Bataafsche Staatsregeling van 1798.

Tussen deze Oranje oprispingen in was de rede inderdaad slaapverwekkend, want op geen enkele manier sporend met de werkelijke beleidsvoornemens van de belangrijkste auteur Rutte. Juist deze Troonrede toont schrijnend aan hoe zinloos de rol van het erfelijk staatshoofd hierbij is. Plannen voor een komend begrotingsjaar dienen te worden voorgelezen door de premier. Demissionair of niet, beoogd opvolger van zichzelf of niet. Juist in het eerste geval kan hij duidelijk uitleggen hoe de zaak er werkelijk voor staat.

Want belangrijker dan de rare lakeiensprongen van de VVD is de symbolische waarde van de situatie waarin de gekozen vertegenwoordigers – Kamer en haar premier – en niet het staatshoofd aan zet is. In een democratische rechtsstaat geldt een erfelijk staatshoofd uiteraard als een anomalie en elke formele bemoeienis met het politieke proces daarom uit den boze. Zeker met de komst in het achterhoofd van koning Willem IV en diens echtgenote, wier talenten – waterbeheer en gracht zwemmen – op zijn zachts gezegd verbleken bij die van zijn moeder en vader in 1980. Het is een van de stappen naar een ceremonieel koningschap. Dat zich overigens zelfs in een republiek zou kunnen voortzetten. We hebben al die baronnen, graven en jonkheren toch ook nooit hun titels ontnomen?