Schaduwrijk

Bijna twee weken geleden kreeg ik het ‘Global Shadow Banking Monitoring Report 2012’ van de FSB (Financial Stability Board) onder ogen. Een mond vol, en een hele kluif om te lezen. Zoals de meeste lectuur uit de financiële sector is de inhoud van dit rapport voor de doorsnee burger alleen nog te begrijpen met deskundige hulp (waarvoor oprecht dank) en een flinke dosis inspanning. De conclusies van de FSB, die zoals de naam suggereert de financiële stabiliteit moet onderzoeken, zijn schokkend. Al lezend kruipt het gal je in de mond.

Binnen een schimmige wereld, beneveld door hebzucht en risicoverslaving, opereren nog altijd hedgefondsen, private financieringsmaatschappijen, bankonderdelen en slimme handelaren in financiële contracten en andere waardepapieren, om er maar een paar te noemen. Derivaten (financiële producten met onderpand) zoals verpakte hypothecaire leningen, opties, futures en swaps worden levendig verhandeld in de krochten van het vraag-en-aanbod spel.

Weet u nog? Waar het in september 2008 allemaal mee begon? De eindeloos doorverkochte pakketten hypotheekleningen waarvan niemand meer wist wie de oorspronkelijke eigenaar was? Deze marktpartijen handelen als een bank, maar beschikken niet over, of beter, worden niet belemmerd door een banklicentie en vallen dus niet onder het toezicht van centrale banken of toezichthouders als de AFM (Autoriteit Financiële Markten). Maar volgens het FSB rapport gaat er dit jaar wel zo’n 67.000 miljard dollar in om. Na de val van Lehman en de kredietcrisis van 2008 is er een substantiële daling geweest op de risicovolle schaduwbalans. Maar die tendens was slechts van tijdelijke aard. Je zou denken, hopen, dat we ons leergeld wel betaald hebben. Niets blijkt minder waar.

Een kijkje in eigen huis veegt al snel alle illusies over het Nederland van morele voorspraak van tafel. Ons land neemt van de totale balans ruim 2.500 miljard euro voor zijn rekening. In perspectief; de som van onze totale economische activiteit zal in 2012 op ruim 600 miljard euro uitkomen. Er staat dus bijna vijf keer zoveel op de balans bij de schaduw financiers. Echter, met dank aan onze gastvrije status als belastingparadijs vloeien er in feite veel grotere geldstromen door het duistere kanaal waar toezicht vijand is. Zo’n twintig keer ons BBP om precies te zijn. Ja, u las het goed. Elk jaar dendert er een slordige 12.000 miljard euro door die sluis. (Ongeveer een kwart van deze geldstromen heeft een middelmatig tot gering schaduwbankgehalte volgens de DNB.  Het betreft Holdings van financieringsmaatschappijen, beleggingsinstellingen en  financiële hulpbedrijven zoals adviseurs en tussenpersonen. Zij verzorgen geen financiële- of krediet intermediatie.)

Ook confronterend; er zijn slechts 14.000 bedrijven, waarvan twee derde met een ‘brievenbus’ status, die dit exorbitante cijfer gezamenlijk neerzetten. Er is er geen multinational te vinden zonder fiscaal aantrekkelijk postadresje in ons land. Nederland voert, gemeten naar het percentage schaduwbankactiviteit ten opzichte van het BBP, samen met Hong Kong op eenzame hoogte de lijst van hemelse belastingoorden aan. Niet de Kaaimaneilanden, niet Bermuda, niet Luxemburg en niet Zwitserland.  Al volgt de laatste wel in het kielzog van de nummers één en twee.

Wij krijgen dan ook de ‘bijzondere aandacht’ van de FSB met een welgetelde drie pagina’s ‘special case-study’. Niet bepaald het soort spotlight waar je op zit te wachten. In tijden van weleer werden we geroemd om ons poldermodel en ‘het beste pensioenstelsel ter wereld’, maar de kille waarheid over de omvang van onze bijdrage aan de crisis komt langzaam bovendrijven. Overigens haastte DNB zich gisteren met een publicatie om de conclusies uit het rapport van de FSB te sussen. Het verweer wordt tegen de definiëring van schaduwbankactiviteiten gelegd waarbij de FSB een te brede maatstaf wordt aangerekend. Wie moeten we geloven? De (centrale) bankiers of de onafhankelijke experts en kritische academici? De keus is aan u.

Een tikkeltje opportunisme is niemand vreemd dus u wilt vast weten of we hier met z’n allen ook nog een graantje van mee pikken? Natuurlijk! We verdienen heel aardig aan die belasting ontduikende activiteiten van multinationals en andere vermogenden. Maar lang niet zoveel als u zou denken.

Nederland als belastingparadijs levert de staat jaarlijks zo’n 1,5  tot 2,5 miljard euro op. Dat is inclusief alle lokale activiteiten van de trustkantoren, advocaten en administrateurs. Zo’n 3.500 mensen die een salaris verdienen waar de gemiddelde Nederlander alleen van kan dromen. Persoonlijk vind ik de opbrengst een beroerde risicopremie en via de achterdeur zijn we, naar mijn mening, per saldo verliezer. Indirect stimuleren we grote bedrijven uit Griekenland, Spanje, Portugal en Ierland om belastingen in hun eigen land te ontduiken. En laten die landen nu de grootste moeite hebben, zacht gezegd, om hun belastingzaakjes op orde te krijgen. De geschiedenis zal ons leren hoe hoog die rekening voor hen, en voor ons oploopt.

Toen ik in een vorig artikel het idee opperde om eens buiten onze continentale grenzen te kijken voor wat inspiratie waaide er enige kritiek mijn kant op. Gelukkig kan ik het hebben. Want ik doe dezelfde suggestie nogmaals. En wel hierom: In een land als China, dat Europa en de Verenigde Staten het afgelopen decennium op alle economische fronten in de slipstream achterliet, is lang niet alles goed maar, zo blijkt, ook lang niet alles is er slecht. Zo absorbeert China, het schiereiland Hong Kong buiten beschouwing gelaten, slechts 1% van de wereldwijde activiteiten van de schaduwbanken tegen 35% voor de VS, 33% voor EU en 13% voor de UK. Dat zegt niet zoveel over het morele niveau van de Chinezen, maar des te meer over ons gebrek daaraan. Iets om eens over na te denken?

Een laatste wetenswaardigheid: Zelfs de Amerikaanse ex-presidentskandidaat Mitt Romney, die, als ik me wel herinner, nogal wat kritiek heeft op de liberale kantjes van onze wetgeving, wist zo’n 80 miljoen euro aan dividendbelasting te ontwijken via de Hollandse route. Inkomsten die eigenlijk voor de Ierse regering bestemd waren.

Tot slot plezier ik u met enkele lees- en luistertips over schaduwbankieren: