Schaf niet de scheidsrechter af als je zelf buitenspel staat

“Leg het Europees Hof aan banden”, zeggen Stef Blok en Klaas Dijkhof van de VVD. Eerder heeft het CDA hier al voor gepleit. Deze partijen vinden dat dit Hof teveel politieke ruimte neemt. Zij pleiten, in termen van het Hof, voor een ruimere ‘margin of appreciation’ voor de lidstaten. Het verbaast niet dat juist deze partijen komen met een aanval op dit Hof, want het vormt een belangrijk obstakel voor de realisatie van de plannen van het kabinet op het gebied van asiel en migratie.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) is de bewaker van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Decennia had Nederland niets van het Hof te vrezen. De veroordelingen van met name Rusland en Turkije bevestigden slechts dat wij onze zaakjes op het gebied van mensenrechten goed voor elkaar leken te hebben. Tot ook Nederland een aantal keer werd veroordeeld en hard tegen de grenzen van het verdrag aanliep. En dat deed pijn. En nu lijkt het alsof het Hof in de weg staat van de verstrekkende aanscherpingen die dit kabinet, onder grote en voortdurende druk van gedoogpartner PVV, op het gebied van asiel wil plegen. Is dat de schuld van het Hof of van het verdrag?

De vorming van het recht in Nederland is een ingenieus en kwetsbaar samenspel. Het is aan parlement en regering om als wetgever het recht te vormen. Het is aan de rechter om dit recht uit te leggen en in te passen, daarbij de gedachte van de wetgever als uitgangspunt nemend. Dat is de kern van onze democratische rechtsstaat; een staat waarin het recht regeert. Als de politiek niet tevreden is hoe het recht door de rechter wordt uitgelegd, kan zij als wetgever het recht aanpassen. Zo blijft het systeem dynamisch en up to date. De politicus heeft het laatste woord. En zo hoort het, want hij is gekozen. De rechter niet. Die is op zijn beurt weer voor het leven benoemd zodat hij beschermd is tegen de politiek bij onwelgevallige uitspraken. Checks and balances.

Het systeem loopt vast als de verschillende spelers elkaars rol niet meer erkennen. Als rechters denken dat zij wetten moeten maken (dit is wat de VVD kennelijk denkt), of als politici de rechter zelf aanvallen. De aanval op de rechter zelf is geopend door Geert Wilders, laatstelijk met zijn stelling dat rechters na iedere vijf jaar moeten worden herbenoemd. Het CDA eerst, en nu de VVD volgen door het EHRM aan te willen pakken. Ook hier laten deze partijen het helaas gebeuren dat de PVV ze in de nek hijgt. Met zoveel woorden stellen de auteurs dat het Comité van Ministers tegen de Europese rechter moet zeggen dat hij terug moet in zijn hok. Dat is een gevaarlijk spel.

Het debat over het speelveld van het EHRM is niet nieuw. Recent nog heeft het zich op de opiniepagina’s en in zaaltjes afgespeeld. Door de auteurs van de VVD wordt dit nog eens dunnetjes overgedaan door te wijzen naar uitspraken die de spanning tussen rechter en politicus illustreren. Dat het Hof teveel ruimte zou nemen, is uitstekend weerlegd door onder meer Nick Lawson en Marc de Werd. Een verwijzing volstaat op dit punt.

Dat dit debat wordt gevoerd is prima. Uitspraken van de rechter mogen en moeten natuurlijk kritisch tegen het licht worden gehouden. De conclusie kan zijn dat de wet, of in dit geval het mensenrechtenverdrag, moet worden aangepast. Die conclusie trekken de auteurs, en dat kan. Maar zij vliegen uit de bocht als zij stellen dat de reikwijdte van het verdrag moet worden aangepast op de wens van lidstaten. Door de reikwijdte van de werking van het EVRM aan te passen, zelfs per land verschillend, kun je onwelgevallige onderdelen van het verdrag uitsluiten. Zo kan Nederland zeggen dat ze op het punt van asiel en migratie een inperking willen van de rol van het Hof. Je laadt zo de verdenking op je dat dit het ware motief is achter het betoog.

Maar belangrijker nog: je zet de rechter zo buiten spel als die lastig dreigt te worden. De scheids moet even zijn ogen dicht doen als een buitenspeldoelpunt wordt gemaakt. Dat is een gevaarlijke weg want het doet ten onrechte afbreuk aan het gezag van de rechter. Voor de rechter bestaat geen alternatief. Willekeur en ander onrecht zullen het veld beheersen als er geen scheidsrechter is. Schaf dus niet de scheidsrechter af als je zelf buitenspel staat.