‘Schelden doet geen pijn’, of toch…..?

In de discussie over de vrijheid van meningsuiting die rondom het proces wordt gevoerd, wordt vaak een oud-Nederlands gezegde aangehaald: ‘Schelden doet geen pijn’. Dat gezegde wordt van stal gehaald om duidelijk te maken dat beledigen helemaal niet zo’n probleem is. Maar schelden doet wel pijn, dat kan je zien in de hersenen.

In haar nieuwste boek ‘Passies van het brein’ legt de Tilburgse hoogleraar neuropsychologie Margriet Sitskoorn uit dat wij mensen als groepsdieren zijn ingesteld op sociale betrokkenheid en dat onze hersenen sociale hersenen zijn.

Vanaf de dag dat we op de wereld komen zijn ze uit op interactie met de mensen om ons heen. Als baby gaan we meteen een band met anderen aan – over het algemeen onze ouders. Deze band vergroot onze overlevingskansen. We zijn niet in staat om zelf voor ons voedsel en onze veiligheid te zorgen, maar kunnen die wel bereiken via een sociale band met een ander die die vaardigheden wel heeft. In de buurt zijn van die ander zorgt voor een goed gevoel, ervan gescheiden worden voor een pijnlijk gevoel.

Als we volwassen zijn werken onze hersenen nog steeds zo. Wat natuurlijk niet gek is voor wezens die in een groep leven en voor hun functioneren zijn aangewezen op sociale contacten. Margriet Sitskoorn:

We zien dat bijvoorbeeld in de reactie van het brein op sociale uitsluiting. Als we buitengesloten worden van de groep, wordt letterlijk het pijnnetwerk in onze hersenen geactiveerd. Dit blijkt onder andere uit het onderzoek van Naomi Eisenberger en haar collega’s. Zij liet haar proefpersonen Cyberball spelen, een virtueel spelletje waarbij mensen via de computer een bal naar elkaar toe kunnen gooien. In haar onderzoek scande ze de hersenen van de proefpersonen tijdens het spel. De proefpersonen werd wijsgemaakt dat zij het spel speelden met twee andere proefpersonen die al in andere hersenscanners lagen. In het echt speelden ze echter tegen een van tevoren ingesteld computerprogramma. In een eerste spel kregen de proefpersonen te horen dat er technische problemen waren en dat ze daarom nog niet aangesloten konden worden en daarom slechts naar het spel van de twee andere spelers konden kijken. Tijdens de tweede fase van het experiment werden de proefpersonen in eerste instantie wel opgenomen in het spel, maar werden zij gaandeweg buitengesloten omdat de andere twee spelers de bal niet meer naar hen gooiden. Uit een vragenlijst bleek dat de proefpersonen zich sociaal geïsoleerd voelden in de tweede fase van het experiment. De scans van de hersenen van de proefpersonen lieten zien dat wanneer ze werden buitengesloten hun dorsale anteriore cingulate hersenschors actief was. Dit gebied wordt ook geprikkeld als we lichamelijke pijn ervaren en is vooral gerelateerd aan de stress die met pijn gepaard gaat. Hoe gestrester iemand zich voelde door de buitensluiting, des te meer activiteit er waar te nemen was in dit gebied. Ook de insula en de rechter ventrale prefrontale hersenschors, andere delen van het pijnnetwerk, werden bij buitensluiting actief. Dit onderzoek laat zien dat sociale pijn hetzelfde pijnnetwerk activeert in de hersenen als lichamelijke pijn.

Sociale uitsluiting en gepest of beledigd worden kunnen een ware marteling zijn, gelijk aan fysieke pijn. Wilders opmerkingen over de islam zijn pijnlijk voor moslims, net zo goed als het als homo pijnlijk is uitgescholden te worden door straattuig. Laten we dat niet vergeten als we de berichtgeving over het proces tegen Wilders volgen.