Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Schijn-marktwerking

  •  
16-01-2013
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
BNNVARA fallback image
Marktwerking is ons verkocht als wondermiddel om publieke diensten juist efficiënter en goedkoper te maken
Lange tijd was “marktwerking” een soort toverwoord. Het was de strijdkreet waarmee (neo-) liberalen van links tot rechts onze economie wel eens even zouden saneren. Marktwerking in de zorg, in het onderwijs…inmiddels lijkt het z’n beste tijd gehad te hebben. Maar was het eigenlijk wel marktwerking? Of heette het alleen maar zo? Laten we eens kijken naar een van de belangrijkste kostenposten: de salariëring van de top.
De gedachte achter het uitkeren van hoge salarissen is marktwerking: de publieke sector heeft de filosofie omarmd dat kwaliteit kan worden weggekocht door de concurrent en dat een zoethoudertje vereist is om dat te voorkomen.
Dit is echter precies het soort marktwerking dat het tegenovergestelde bereikt van wat de belastingbetaler wordt beloofd: het product wordt duurder en de burger betaalt méér. Dit terwijl marktwerking ons is verkocht als wondermiddel om publieke diensten juist efficiënter en goedkoper te maken.
Mijns inziens is echter iets essentieels over het hoofd gezien: namelijk dat toptalent niet alleen gevoelig is voor salariëring maar vooral voor secundaire arbeidsvoorwaarden als prestige en (daarmee) de middelen om iets baanbrekends te doen. Bestuurders, academici, journalisten en politici die voor die arbeidsvoorwaarden gevoelig zijn zullen hun werkgever trouw blijven, ook als ze de krimpende budgetten vooral in hun eigen broek voelen. Ze hechten meer waarde aan een gemotiveerde staf en een budget voor fundamenteel onderzoek.
Mocht het nou zo zijn dat iemand als Jeroen Pauw of Eva Jinek zou worden weggekocht door RTL als we ze geen ton per jaar betalen, misschien moeten we dat dan maar accepteren. Láát de Publieke Omroep dan maar gewoon fungeren als kweekvijver waar enthousiast jong talent tot bloei komt. Mogelijk levert dat nog extra leuke televisie op ook. Als een populaire DJ of anchorman wil vertrekken, dan moet hij dat maar doen. Zo creëert hij ruimte voor iets nieuws. En als hij echt alleen maar gevoelig is voor het salarisstrookje, dan hóórt hij misschien niet eens bij de Publieke Omroep.
Wat betreft managers….tja. Ik vraag me af hoeveel er overeind zouden blijven als we daadwerkelijk wat marktwerking op ze toe zouden passen. De eigenaar van mijn lokale platenzaak gaat zichzelf heus geen topsalaris uitkeren als dat ten koste gaat van z’n winkel. Maar managers in overheidsdienst kunnen alle kosten van hun falend beleid door berekenen aan de belastingbetaler. En hoe meer wij aan schaalvergroting doen (zogenaamd om de overheadkosten te reduceren) hoe meer bestuurslagen we creëren. En hoe meer tussenpersonen we binnenhalen die niet de eer krijgen die de directeur van een kleine dienst vroeger had. Hij zal daarvoor in geld gecompenseerd willen worden.
Dat is een van de redenen dat ik ondanks mijn linkse inslag geloof dat de overheid veel zaken beter aan de markt zou kunnen overlaten. Dat zou namelijk beter zijn dan deze ‘schijn marktwerking’ waarbij falend ‘toptalent’ nooit de realitycheck krijgt waar een echte ondernemer dagelijks mee geconfronteerd wordt. Echte marktwerking komen deze mensen nooit tegen, anders zouden ze middelen overhevelen van hun eigen salariëring terug naar de officiële opdracht en de bestaansvoorwaarde van hun instelling, in plaats van andersom. Ze kunnen zich echter veroorloven hun kosten te declareren bij bijvoorbeeld het Ministerie van Onderwijs, bij u en bij mij.
Maar als bijvoorbeeld musea en concertpodia geprivatiseerd worden, kan de overheid op een effectievere manier zorgen dat ons cultureel erfgoed behouden blijft: middels het onderwijs kan de overheid er toe bij dragen dat kinderen van jongs af aan het belang van cultuur leren ervaren.
Museumbezoek door scholen is bijvoorbeeld iets wat de overheid wel zou moeten bekostigen. Muzikanten kunnen een geweldige bijdrage leveren als muziekleraar, aan musicals op school et cetera.
De vraag naar dit soort cultuur kan verder gestimuleerd worden als gemeentes bijvoorbeeld de lokale popcultuur beter faciliteren. Denk bijvoorbeeld aan het vergoeden van isolatiekosten van muziekcafés.  Goedkoper en effectiever dan de volledig gesubsidieerde en vaak wat sektarisch georganiseerde popcentra. Als je jongeren al vroeg verslaaft aan cultuur dan zullen ze als volwassenen zélf betalen voor kunst en muziek. Maar in de huidige situatie krijgen we er nogal eens een manager bij die meer vangt dan goed voor hem is.
Marktwerking, het lijkt me nog steeds dat het hier en daar zou moeten kunnen werken. Kleine winkels en instanties waar de betrokkenen elkaar kunnen aanspreken op hun verantwoordelijkheden kunnen prima zonder (of met minimale) overheidssteun. Maar grote organisaties in het schemergebied tussen markt en overheid lijken niet te kunnen bestaan zonder exorbitante vergoedingen en vaak matige dienstverlening. Als samenleving zouden wij het moeten durven opbrengen om dergelijke organisaties óf volledig te privatiseren, of volledig onder de overheid te laten vallen.

Meer over:

opinie, economie
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.