Schijnduurzaamheid

Bertus Buizer schrijft dat we als sinds het begin van het hedendaagse Europese landbouwbeleid kleine boeren buitensluiten. Eerder hebben we daarvan de fout ingezien, maar met het op handen zijnde vrijhandelsverdrag TTIP met de Verenigde Staten lijken we het nu opnieuw te doen.

De komende lente is het precies 70 jaar geleden, dat de hongerwinter van ’44-’45 eindigde. In de jaren na deze hongerwinter is de basis gelegd voor het hedendaagse Europese landbouwbeleid. In de eerste decennia na de oorlog leek bijna alles veroorloofd voor een hoge landbouwproductie. Milieuvervuiling was geen onderwerp en voor ‘kleine boertjes’ was bij de minister van landbouw destijds, Sicco Mansholt, geen plaats.

Mansholt, die na zijn ministerschap lange tijd Europees commissaris voor de landbouw was (hij wordt gezien als de grondlegger van het Europees landbouwbeleid), vond dat je met ‘kleine boertjes’ een enorme overproductie kreeg. Dat vond hij asociaal, omdat de belastingbetaler daarvoor moest betalen in de vorm van landbouwsubsidies. Kleine boeren voelden zich buitengesloten, want die konden voor de kunstmatig lage landbouwprijzen niet voldoende inkomsten genereren.

Overhand Zij waren onthutst en voelden zich weggepest als kinderen op een schoolplein. Later heeft Mansholt de fouten in zijn beleid erkend en zich ingezet voor de derde wereld. Daar vond hij nog wel kleine boeren, heel veel zelfs, ook al hebben ook daar veel kleine landbouwbedrijven het loodje moeten leggen vanwege de gesubsidieerde overschotten van landbouwproducten die de EU op hun markt dumpte.

Wereldwijd hebben kleine boeren in de landbouw echter nog steeds sterk de overhand. Minstens 80 procent van de landbouwbedrijven in de wereld is heel kleinschalig, dat wil zeggen dat zij over minder dan twee hectare grond beschikken. En als de verwachte groei van de wereldbevolking doorzet, groeit naar alle waarschijnlijkheid ook het aantal kleinschalige landbouwbedrijven en komen er dus nog meer ‘handen aan het (teelt-)bed’. Gaan wij dan die mensen vertellen, dat zij maar beter wat anders kunnen gaan doen? En trouwens, wat dan?

Het verbaast mij niet dat steeds meer van die kleine boeren niet meer afhankelijk willen zijn van dure kunstmeststoffen en pesticiden die in het westen bedacht zijn, maar voor biologisch kiezen. Het biologisch areaal groeit wereldwijd gestaag en is inmiddels verspreid over 170 landen.

Zorgelijk Een aantal Nederlandse landbouwbeleidsbeïnvloeders (tevens wetenschappers) uit het Wageningse die voorstanders zijn van grootschalige en/of intensieve landbouw vinden het verwerpelijk dat anderen veel meer zien in agro-ecologische methoden, waarvan de biologische productiemethode wel zo’n beetje het boegbeeld is. Intensieve landbouw is volgens eerstgenoemden veel duurzamer, want geeft minder milieubelasting per kilogram product. Dat veel residuen van chemische pesticiden in rivieren en andere waterstromen terechtkomen, de biodiversiteit en de gezondheid van mens en dier bedreigen, zelfs in grote gebieden waar voorheen maagdelijke natuur van regenwouden was, dat telt bij hen kennelijk niet mee.

Half februari trok een thema-avond van de actieve studentenvereniging Kairos over “zin en onzin van (schijn-)duurzaamheid” een volle zaal studenten van de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit. Ik was deze keer uitgenodigd om mijn visie over duurzame voedselvoorziening met hen te delen. In mijn lezing heb ik de mogelijkheden van biologische landbouw geschetst en een aantal zorgelijke ontwikkelingen in de huidige voedselvoorziening.

Ik heb de studenten verteld dat biologische landbouw de beste papieren heeft voor een duurzame voedselvoorziening. Ja, voor meer dan dat. Want biologische landbouw voedt ook de biodiversiteit, restaureert het aangetaste ecosysteem en zorgt dat kinderen en grote mensen veel minder residuen van pesticiden binnenkrijgen. De dunne aardlaag waarin voedsel wordt verbouwd, wordt bovendien beter tegen erosie beschermd en zo nog beter achtergelaten voor de komende generaties dan de geërodeerde toestand waarin die nu in veel gebieden verkeert.

Hopelijk komt er dit jaar een nieuwe impuls voor wereldwijd herstel van de bodemecologie. Want 2015 is niet voor niets door de VN uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van de Bodem!

In supermarkt en politiek Ook consumenten weten biologische landbouw in toenemende mate te waarderen. Zij kiezen bewust voor biologisch voedsel. De consumentenvraag neemt wereldwijd al jaren achtereen toe, de afgelopen 3 jaar met 6 procent per jaar, en dat ondanks de financiële crisis die sinds 2008 heerst. De Verenigde Staten zijn de grootste markt. In 2013 bedroeg de groei daar bovendien maar liefst 11,5 procent.

Biologische landbouw krijgt ook in de politiek steeds meer draagvlak en ondersteuning. Dit bleek op de BioFach in Neurenberg -ongeveer het ‘Mekka’ van de biologische landbouw- uit de speeches van onder anderen Europees landbouwcommissaris Phil Hogan (“Organic is one of our star performers”) en staatssecretaris Sharon Dijksma, die trots is op het innovatieve karakter van de biologische sector.

Maar beiden staan gelijk ook alweer voor een heel ander dilemma. Dat wordt gevormd door de huidige onderhandelingen tussen de EU en de VS over een mogelijk vrijhandelsverdrag, het zogenaamde TTIP (Transatlantic-Trade-and-Investment-Partnership). Het belangrijkste doel daarvan is om iets te doen aan de tariefmuren om vrije internationale handel tussen Europa en de Verenigde Staten mogelijk te maken.  Maar voor de biologische landbouw in Europa zit daarbij een gevaarlijk dikke adder onder het gras. De VS, maar ook de Europese verenigde graanhandel en veevoerlobby, spreken met de EU over de mogelijkheid de toegelaten GMO-waarde (die betreft het voorkomen van bestanddelen van genetisch gemanipuleerde gewassen) van nul naar een hoger percentage te krijgen. In de wandelgangen wordt zelfs al 5 procent genoemd. Daarmee zou de biologische landbouw door GMO-vervuiling wel eens onmogelijk kunnen gaan worden. Want in de gecertificeerde biologische landbouw is GMO niet toegestaan. Veel voornamelijk kleine boeren worden zo weer buitengesloten. De overheid zou dit vrijhandelsverdrag daarom alleen al moeten afwijzen.