Schuldhulpverlening? Bekijk het maar

De crisis brengt steeds meer mensen in financiële ademnood. Dankzij de absurde logica van het tegenwoordig bestuur wordt de schuldhulpverlening ingekrompen. De nationale overheid flikkert zoals gebruikelijk deze problematiek bij de gemeentes over de schutting. Zij krijgen vervolgens minder geld en mogelijkheden om de zaak aan te pakken.

Hoe werkt het? Jungmann en Van Geuns gaan uit van de veronderstelling dat schulden ontstaan door slecht gedrag of een verkeerde omgeving. Tegenover De Volkskrant verklaarden Jungmann en Van Geuns: ‘Het doel moet niet meer zijn om iemand binnen drie jaar schuldenvrij te maken, maar om vast te stellen bij wie dat zin heeft. Dat betekent dat we niet iedereen meer een regeling kunnen bieden die altijd leidt tot een schuldenvrije toekomst.’ Met andere  woorden: eerst naar de psycholoog, de maatschappelijk werkster en de verslavingszorg, waar ze natuurlijk helemáál geen wachtlijsten hebben.

Daar denken de beide lectoren aan het HBO genuanceerder over. Uit tijdschriftartikelen blijkt dat zij ambtenaren afraden om iedereen een totaalpakket schuldhulp in de maag te splitsen. Bij sommige mensen moet je tevreden zijn als je weet te voorkomen dat zij afgesneden raken van water, gas en licht om vervolgens uit huis gezet te worden. De totaalproblematiek is van dien aard dat een schuldenvrije toekomst geen haalbare optie is. Dan moet je tevreden zijn met het voorkomen van een totale maatschappelijke ondergang.

Hoe kan het dat deze genuanceerde opvatting ten onder gaat in een dagbladartikel en – ongetwijfeld – tijdens tafelgesprekken van gemeentelijke ambtenaren. Dat komt omdat Jungmann en Van Geuns het zo consequent hebben over gedragsproblematiek als oorzaak van problematische schulden. Daarmee roepen zij een gedachte op uit de diepste krochten van de negentiende eeuwse armenzorg.

In het Engeland van de industriële revolutie leerde men toen onderscheid te maken tussen de deserving poor en de undeservering poor. Dit was gebaseerd op de veronderstelling dat armoede een keuze was en het gevolg van een gedrag. Ondervoeding en rachitis werden niet veroorzaakt door een minimaal loonpeil of slechte woonomstandigheden maar door een verkeerde levensstijl. Arbeiders waren ongedisciplineerd en grepen meteen naar de fles. Daar kwam het door. Daarom moest je armen vooral stevig disciplineren. Dan kwam het voor de rest ook wel goed.

Overduidelijk ongewild hebben Jungmann en Van Geuns menig bezuinigend ambtenaar op dit oude spoor gezet: verwijs schuldenaren door naar andersoortige hulpverleners. Zeg dat ze eerst maar eens van hun verslaving af moeten raken, of scheiden of naar de psychiater, dan drukken ze in ieder geval niet op jouw begroting.

Het gevolg is duidelijk: er worden meer families in het ongeluk gestort. De dakloosheid zal toenemen. Denk niet dat iemand wiens woning binnenkort wordt geveild, zomaar de sigaret laat liggen, zijn huwelijk redt of zich eens op zijn gemak in een therapie stort om de wanen of de depressie onder controle te krijgen. Daar heeft zo iemand niet de tijd of de gelegenheid voor, want die ziet zich van zijn bestaansbasis beroofd. Of die is psychisch zo ver heen dat het zo niet werkt. Lezers met een geestelijk ontregeld familielid weten precies wat ik bedoel.

De gedragskeuring beperkt zich niet tot de aanvrager zelf. Als partners of kinderen straks tot de undeserving poor worden gerekend, kan ook de verdienstelijke schuldenaar het schudden.

Toch is de kans groot dat gemeentes het zo gaan aanpakken. Dat komt door een misvatting die het hele westerse denken doordesemt: dat het kwaad maar één wortel heeft en dat je die uit moet roeien. Vroeger kwam je in de kroeg nog wel eens radicale marxisten tegen die alle sociale voorzieningen afwezen. Die hielden namelijk de arbeiders van de revolutie af, zodat de kern van alle problemen, het kapitalisme in stand bleef. Nu het geloof in de maakbaarheid van de samenleving is vervangen door dat in de maakbaarheid van de mens, wordt de wortel in het gedrag en het karakter van het individu gezocht. Net als twee eeuwen terug.

Maar de werkelijkheid is anders: alleen theoretici die in vaste kaders denken, houden vol dat het kwaad een wortel heeft. Wie de trappen van het gemeentekantoor afdaalt en de echte werkelijkheid betreedt, stelt vast dat je geen twee, laat staan zeven vliegen in een klap kunt slaan. Die ontdekt hoe het betere altijd de vijand is van het goede. En dat nalatigheid omdat eerst iets fundamentelers moet worden aangepakt, gewoon nalatigheid blijft.

Let wel: geen mens zegt dat je bij wijze van spreken elke junk van zijn schulden moet verlossen maar dat gebeurt ook nu al niet. Schuldhulpverlening is een zwaar traject die de deelnemers drie jaar lang op een zeer laag bestaansminimum zet. Je komt er niet zomaar in en je hebt veel standvastigheid nodig om het vol te houden. Er is geen enkele inhoudelijke reden om nog meer drempels op te werpen.

Als je er onvoldoende geld en mankracht voor over hebt, wees dan eerlijk: zeg tegen schuldenaren: “Je bent geen systeembank. Dus bekijk het maar”.

Update : Zowel Nadja Jungmann als Roeland van Geus twitteren dat hun visie heel ongenuanceerd in de Volkskrant is gekomen en dat zij een ingezonden stuk gaan schrijven. Het uitgangspunt van Jungmann is echter dat schuldenproblematiek in hoge mate met gedrag te maken heeft. Bekijk haar openbare les hier.

Deze opinie is op grond van nieuw binnengekomen informatie aangepast.