SNS en de ondergang van het fatsoenlijk kapitalisme

Vaak nam mijn vader mij op zaterdagmiddag mee naar de Volksbond, waar dan de correspondent van de Centrale Volksbank (CVB) zitting hield. Hij zette er steevast vijf gulden op zijn spaarbankboekje. De CVB was opgericht door de katholieke vakbeweging. Als bewust lid van de Nederlandse Katholieke Grafische Bond vertrouwde mijn vader vanzelfsprekend zijn spaargeld toe aan deze bank.

De CVB is in de jaren negentig onderdeel geworden van de nu zieltogende bankverzekeraar SNS Reaal. Nooit had mijn vader kunnen vermoeden dat zijn vertrouwde  arbeidersbank zou schudden op zijn grondvesten, laat staan dat de hoofddirectie angstig naar een uitweg moest zoeken samen met adviseurs van nota bene Goldman Sachs. Toch is dat gebeurd.

De crisis bij SNS Reaal is een triest bewijs voor de teloorgang van het fatsoenlijke kapitalisme, zoals dat in de twintigste eeuw vorm kreeg. SNS Reaal is een fusiebedrijf. In hun zucht om mee te doen met de grote jongens hebben de leden van de Raad van Bestuur, door hun commissarissen niet gehinderd, verraad gepleegd aan de prachtige tradities van de samenstellende delen waaruit SNS Reaal is gevormd. Het is de moeite waard ze één voor één in de schijnwerper te zetten.

De Nutsspaarbanken

De Nutsspaarbanken zijn de oudste component. Ze stammen al uit de negentiende eeuw en werden opgericht door de departementen van de Vereniging tot Nut van het Algemeen, om de kleine man een mogelijkheid te geven geld op te sparen. Banken waren in die tijd niet geïnteresseerd in kleinere klanten en het Nut wilde de spaarzin bevorderen. Bovendien maakte een financieel buffertje de kleine man wat minder afhankelijk van het lot. Niet alle nutsspaarbanken zijn opgegaan in SNS Reaal. Er kwamen er ook bij Fortis terecht.  Daar waren ze trouwens óók mooi klaar mee.

De Centrale Volksbank

De Centrale Volksbank kwam voort uit de katholieke arbeidersbeweging. Sociale kapelaans en roomse schoolmeesters namen al aan het begin van de twintigste eeuw het initiatief. De bank bleef bescheiden en bestond voor een wezenlijk deel uit een netwerk van vrijwilligers en part-timers, de zogenaamde correspondenten, die op gezette tijden in allerlei katholieke gebouwen “zitting hielden”. Veel nieuwe kerken, scholen en parochiegebouwen werden met kredieten van de CVB gefinancierd. De Algemene Spaarbank Nederland

De Algemene Spaarbank Nederland is ontstaan in kringen van het sociaaldemocratische, met de PvdA verbonden Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV). Veel groter was echter het verzekeringsbedrijf van de rode vakbond, De Centrale, die nu het Reaal is in SNS Reaal. Oprichter Nehemia de Lieme leidde de Centrale de eerste jaren bij zijn ouders thuis op de bovenverdieping. Hij werd nooit socialist, maar hij vond wel dat de arbeiders recht hadden op hun eigen sector in het bank- en verzekeringswezen. Naast De Centrale brachten katholieke arbeiders een eigen verzekeringsbedrijf Concordia tot bloei. In 1990 vormden Concordia en de Centrale samen Reaal.

Afstand

In de jaren negentig – hoogtij van de privatisering – namen de vakbonden en het Nut afstand van hun bedrijven. Daarmee verdween ook de ideële inslag. De afzonderlijke bedrijven fuseerden in 1997 tot SNS Reaal, want eendracht maakt macht. De verschillende bedrijfsonderdelen waren stuk voor stuk kerngezond. Zij stonden dicht bij hun klanten, die zich vaak genoeg nog “lid” noemden.

Een te voorzichtige voorzitter van de Raad van Bestuur werd verdrongen. CEO werd kort na de eeuwwisseling de zich groot ondernemer achtende Sjoerd van Keulen. Hij zette in op expansie. Hij hield op met het geteem en de voorzichtigheid van vroeger. Hij bekeek het internationaal. Hij was een professional die risico durfde te nemen, die eindelijk na meer dan een eeuw eens écht bankierde. 

SNS Reaal kon een grote speler worden nu de oude ballast van weleer overboord was gezet. Sjoerd van Keulen ging shoppen. Hij nam van ING een netwerkje van lokale banken, de zogenaamde Regiobank en liet daar de CVB in opgaan. Van de multinationale verzekeraar Swiss Life in Zürich nam hij Zwitserleven over, een keihard bedrijf, dat zich in de belangstelling van programma’s als Kassa kan verheugen, omdat het Zwitserlevengevoel voor de klanten van dit bedrijf nogal tegenvalt. Van Keulen pleegde nog een coup. Hij kocht Property Finance, de vastgoedpoot van Bouwfonds.

Bouwfonds Nederlandse Gmeenten

Wat is Bouwfonds? Tot 2005 heette dit bedrijf Bouwfonds Nederlandse Gemeenten. Die hadden het destijds opgericht om er volkswoningbouw uit te financieren. In 2005 werd deze prachtige, niet op winst gerichte, en zeer succesvolle onderneming overgedaan aan ABN AMRO, nadat ze alleen aantal jaren zelfstandig had kunnen opereren. Dat had onder meer geleid tot grote investeringen in Spaanse projecten. Ook had Property Finance stevig geïnvesteerd in Florida. Resultaat: sinds de kredietcrisis zit het volgestopt  met onverkoopbare kantoren en villawijken in een groot aantal landen.

Ook hier ging een ideëel sterk op het algemeen welzijn gericht overheidsbedrijf voor het grote geld.  De nieuwe heren van ABN AMRO waren slim genoeg om Property Finance – in de etalage gezet als een kip met gouden eieren – aan de begerige Sjoerd van Keulen over te doen. Voor meer dan achthonderd miljoen euro. Ook dat nog. En dan dreigt er ook nog een zware claim van klanten die een woekerpolis is aangesmeerd, want de tijden dat de correspondenten de arbeiders, de boeren en de kleine middenstanders hielpen om een financiële buffer te scheppen is voorbij. Het gaat nu om de verkoop van financiële producten. SNS Reaal verkoopt heel veel van haar producten via tussenpersonen, van wie een aantal ook correspondent zijn van de Regio Bank.

Sjoerd van Keulen is afgevoerd naar een riant pensioen. Hij zit nog bij ING in de Raad van Commissarissen want het is duidelijk dat een ondernemer van zijn formaat daar als toezichthouder uitstekend op zijn plaats is.

Zijn tweede man van destijds zit nu in het zadel: Ronald Latenstein van Voorst. In 2010 verdienden de bestuurders van SNS Reaal samen 2,5 miljoen euro. Zo gaat een prachtig bedrijf, dat gewone mensen met zijn producten ooit perspectief wilde bieden, te gronde aan grootheidswaan en hebzucht. Van Keulen, Latenstein van Voorst, onthoud hun namen en hun hoogmoed. Besef wat er gebeurt als je lacht om idealen en denkt dat je mee kunt doen met de grote jongens. Dan verschijnt het Mene Tekel op de muur net als bij koning Belshassar, op de dag dat zijn imperium viel. Hadden Van Keulen en Latenstein maar een kopie op hun kantoor gehad van Rembrandts schilderij over Belshassar’s laatste feest.

Wie weet waren ze dan op tijd gewaarschuwd. Wie weet, was het dan niet zo droef te moede bij de oudgedienden die de grote dagen van de Nutsspaarbank, de Centrale, de CVB, de ANS en het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten nog hebben gekend en nu treuren om wat is verramponneerd door praatjesmakers met zijden dassen.

Je kunt het drama rond SNS Reaal niet volgen zonder de bijpassende muziek. De Britse componist William Walton heeft die in 1931 – hartje depressie van de jaren dertig – al geschreven: Belshazzar’s feast.