Solidariteit en lastenverdeling is zaak voor de gemeente

Als gemeenten meer eigen beleid ontwikkelen, dan moeten ze ook meer ruimte krijgen om zelf belasting te heffen. Dat betoogt James Kennedy (Trouw, 8 maart). Ik vind dat een interessante gedachte omdat gemeenten steeds meer verantwoordelijkheden krijgen in het sociale domein. Maar ook zonder extra belastinginstrumenten voor gemeenten, staat lastenverdeling sterker dan ooit op de lokale agenda. Dat bleek uit een verkiezingsslogan van de VVD: ‘Uw huis is geen spaarpot voor de gemeente.’ De partij doelt hiermee op de Onroerende Zaak Belasting (OZB): verreweg het belangrijkste belastinginstrument dat gemeenten hebben.

Binnen GroenLinks in Zwolle is in de aanloop naar de raadsverkiezingen uitgebreid gediscussieerd over hoe de gemeente op termijn eventueel lastenverzwaringen zou kunnen doorvoeren. Niet om de burger te pesten, maar omdat gemeenten steeds meer beleid moeten ontwikkelen gericht op  voorzieningen voor mensen in kwetsbare omstandigheden. Dat vraagt om nieuwe vormen van solidariteit.

Uiteraard kijkt GroenLinks in mijn woonplaats ook kritisch naar de gemeentelijke uitgaven en doet de partij concrete voorstellen om te bezuinigen.  Zo pleit GroenLinks Zwolle voor energiebesparende maatregelen bij gemeentelijke gebouwen en voorzieningen. Die vergen in eerste instantie extra investeringsuitgaven, maar stimuleren de bouw en de aanverwante sector, en besparen dus enerzijds uitkeringen en verlagen op termijn ook structureel de energielasten. Zo doet GroenLinks meer duurzame en creatieve bezuinigingsvoorstellen.

Maar redden we het op termijn met bezuinigen alleen? De solidariteitsvraag komt nadrukkelijker op het bordje van de gemeente te liggen. En dat leidt tot de vraag: hoe verdelen we de lasten? Kunnen mensen met een riant huis jaarlijks misschien iets meer geld opbrengen via de OZB, zodat de gemeente een acceptabel pakket aan zorgvoorzieningen kan aanbieden voor mensen in de stad die dat nodig hebben?

Decentralisatie van zorgtaken van het Rijk naar de gemeenten betekent dat ook de solidariteitsvraag verschuift. CDA-leider Buma stelde onlangs dat gemeenten hun belastingen beslist niet mogen verhogen en lijkt daarmee zijn lokale politici voor te schrijven welke keuzes zij moeten maken. En dat terwijl de christen-democraten wel instemden met het decentralisatiepakket van zorgtaken naar de gemeenten, inclusief vergaande bezuinigingen. Hieruit maak ik op dat het CDA in sociaal opzicht dicht in de buurt staat van de VVD.

Ook voor D66 is lastenverzwaring een vies woord terwijl solidariteit nauwelijks in het vocabulaire van de partij voorkomt. In Zwolle is de ChristenUnie de grootste politieke partij geworden in de gemeenteraad. Hoe zou de ChristenUnie tegenover een verantwoorde belastingverhoging staan gericht op zorg en solidariteit? Ik vind dat moeilijker in te schatten dan hoe de PvdA – als tweede partij nog steeds een factor van betekenis in Zwolle – hier ongeveer in staat. Ik denk positief.

“De breedste schouders dragen de zwaarste lasten” is voor GroenLinks een belangrijk uitgangspunt. In Zwolle levert de OZB jaarlijks 34 miljoen aan inkomsten op. De heffing is progressief van karakter want mensen met dure huizen betalen meer dan mensen in goedkope woningen. Hoe zien de kostenstijgingen eruit bij een verhoging van bijvoorbeeld 10 procent? De gemeenteraadsfractie van GroenLinks in Zwolle onder de bezielende leiding van Patrick Rijke, deed onderzoek en deelde haar bevindingen tijdens een algemene ledenvergadering. Ik was daarbij en noteerde enkele interessante overwegingen. Jarenlang heeft Zwolle de OZB niet verhoogd, zo werd mij duidelijk. Bij een verhoging van 10 procent hoort Zwolle nog steeds niet bij de top honderd van hoogste OZB-tarieven. Het is daarom geen ondenkbare lastenverzwaring. Het levert de stedelijke gemeenschap drie miljoen euro extra op. De extra jaarlijkse kosten voor huizenbezitters bedragen in dat geval twintig tot circa honderd euro, afhankelijk van de waarde van de woning.

Maar er is ook toeristenbelasting. Die is in Zwolle nu 0,60 euro per overnachting. Er zijn maar zes gemeenten met een lager tarief. Het gemiddelde tarief van gemeenten die toeristenbelasting heffen is 1,30 euro. Een verdubbeling in Zwolle (naar 1,20 euro) zou naar schatting ongeveer honderdduizend euro opleveren. En ook met parkeerbelastingen sluit GroenLinks in Zwolle niet uit honderdduizenden euro’s extra te kunnen binnenhalen. Met het geld dat dit – naast de voorgestelde bezuinigingen – oplevert, kan de stad goede sociale voorzieningen overeind houden voor mensen die dit nodig hebben. Zeker omdat er voor kwetsbare mensen steeds minder voorzieningen zijn die door het Rijk worden gefaciliteerd.

Waar zorgtaken worden overgeheveld naar gemeenten, moet dat ook gelden voor het klassieke thema “spreiding van kennis, macht en inkomen”. Want ook zonder extra belastingbevoegdheden voor gemeenten die James Kennedy als interessante suggestie opwerpt, wordt de sociale kwestie onherroepelijk een aangelegenheid voor de gemeentepolitiek.

Natuurlijk is bij een financieel solide gemeente als Zwolle meer ruimte om eventueel te spelen met heffingen, dan in gemeenten waar OZB en toeristenbelasting bovengemiddeld hoog zijn. Maar ook in die gemeenten ligt de vraag op tafel hoeveel prioriteit een politieke partij – en binnenkort ook een nieuw te vormen college van B en W – geeft aan sociale uitgaven boven andere uitgaven. De gemeenteraadsverkiezingen zullen in deze zin steeds belangrijker worden, de lage opkomst op 19 maart 2014 in heel ons land ten spijt.