SP verdubbelt, Roemer heeft spijt. Terecht?

“Wie de recente geschiedenis van verkiezingen in Nederland kent, weet dat een eenvoudig onderzoekje na een tv-debat zo onschuldig niet is”, schrijft Marco Visser vandaag in Trouw in een artikel over hoe debatten en peilingen de stemming in verkiezingstijd bepalen.

Deze week konden we duidelijk zien hoe die invloed ontstaat. Eén fragment uit het RTL-debat werd keer op keer op tv getoond als voorbeeld van hoe Emile Roemer had gefaald. Niet omdat hij de feiten niet beheerste, wat vooraf als een van zijn zwakke punten werd gezien, maar omdat hij even uit het veld geslagen was door de onverwachte reactie van Rutte op zijn openingsvraag.

De kritiek nam toe op het moment dat de bekend werd hoe het debat had doorgewerkt in de peilingen. Althans, dat is wat we overal kunnen lezen. Maar klopt dat ook?

Maandag, de dag na het debat

De eerste peiler die cijfers over het debat publiceerde was Maurice de Hond. Hij kwam maandag met resultaten van een ingelast onderzoek  onder 1.200 kijkers naar het debat. Zij riepen Samsom uit tot duidelijke winnaar, met Rutte op twee en Wilders en Roemer op een gedeelde derde plaats. Maar De Hond vroeg ook welk effect dit debat zou hebben op het voorgenomen stemgedrag van de deelnemers:

Voor de campagnewatchers die zaten te wachten op het verlossende woord dat het debat een bepalende factor zou worden, waren het teleurstellende cijfers. Weliswaar was 19% van de kiezers gaan twijfelen over hun keuze, met een uitschieter naar 32% onder SP-aanhang, maar slechts 1% verklaarde eerder nog geen keuze te hebben gemaakt en nu wel en ook slechts 3% gaf aan overgestapt te zijn naar een andere partij. Het onderzoek van De Hond kreeg dan ook weinig aandacht.

Dinsdag, twee dagen na het debat

Op dinsdag kwam de eerste complete peiling, gepubliceerd door TNS NIPO. Daarin daalde de SP 4 zetels, de PvdA steeg 3 zetels, de VVD 2 en de PVV 1 zetel. TNS NIPO had ook specifiek onderzoek gedaan naar het debat en constateerde dat er een duidelijk verschil was tussen ‘kijkers’ en niet-kijkers, waarbij het begrip kijkers heel ruim was gedefinieerd: hieronder viel iedereen die iets van het debat had gezien of er over had gehoord of gelezen. Zie hierover eerder  Peiling TNS NIPO 28 augustus 2012 – wijzigingen veroorzaakt door debat? , waaruit ook de volgende grafiek afkomstig is:

Hier waren wel duidelijke verschilen te zien tussen kijkers en niet-kijkers, maar onder SP-aanhang was het verschil vrij klein. En het is dan ook maar de vraag in hoeverre dit doorwerkte in de 4 zetels verlies voor de SP. Hoe dan ook, alleen al de titel van het TNS-NIPO-bericht,  Peiling TNS NIPO: RTL-debat zet VVD op voorsprong , gaf weinig ruimte tot interpretatie: het debat had de peiling beïnvloed.

Woensdag, drie dagen na het debat

Voor wie nog twijfelde aan die invloed kwam woensdag de bevestiging met de publicatie van de tweede complete peiling, die van De Stemming. De SP daalde maar liefst 8 zetels, de PvdA steeg 4 zetels. Het was duidelijk, dit kon slechts een bevestiging zijn van wat TNS NIPO al had geconstateerd, wat de meeste campagnewatchers al hadden besloten en wat in de pers werd geschreven: De SP had haar grote verlies te danken aan het debat.

Wat daarbij compleet over het hoofd werd gezien, was de toelichting die Intomart Gfk bij de peiling van De Stemiming gaf:

“Het is natuurlijk opvallend dat er in de afgelopen week veel gedoe is geweest rond de SP. De uitspraken van Roemer over Europese boetes, Wientjes die het SP-programma een ramp voor het land noemde en natuurlijk eindelijk campagne met twee tv-debatten.

We hebben op een rij gezet wat het stemgedrag van onze respondenten voor het RTL-debat van zondagavond is geweest en wat van de respondenten die na dat debat de stemmen hebben uitgebracht. Bij de SP, de PVV en de VVD maakt het niet zo veel uit, telkens ongeveer een procentpunt verschil, maar bij de PvdA zijn het er liefst vier.” [accentuering MZ]

Het vreemdst is misschien nog wel dat deze toelichting in EenVandaag niet aan de orde kwam. Gijs Rademaker wees er weliswaar nadrukkelijk op hoe de verschillen in de peiling tot stand waren gekomen en dat deze nog lang niet als keerpunt in de verhoudingen gezien konden worden, maar dit stukje ontbrak. En toen het verhaal over de peiling ook nog werd gelardeerd met een interview met Emile Roemer die volop betoogde hoe hij het niet goed gedaan had tijdens het debat en hoe hij voortaan beter zijn best zou doen, was het onomkeerbaar. Roemer had gefaald en had dat moeten bekopen met een fors zetelverlies.

Het was vreemd om te zien, hoe de lijsttrekker van een partij die in alle peilingen op een verdubbeling van het huidige zetelaantal staat door het stof kroop. Later op de avond noemde Dominique van der Heyde het verfrissend en wie weet heeft ze gelijk en zal het bij de aanhang van Roemer juist goed uitpakken. Maar iemand als Rutte was het vast niet overkomen. Die zou direct een eind gemaakt hebben aan alle opwinding: “U weet dat ik niet reageer op peilingen, maar we staan overal op verdubbeling van ons zetelaantal. Vraag liever aan Diederik Samsom of hij daar een verklaring voor heeft.

Lees het stuk van Marco Visser in Trouw 

Dit stuk verscheen eerder op de website   Peilloos. Volg Peilloos op twitter. Of Marleen Zachte op Twitter