Spanje bedondert eigen burgers met zonnestroom

GroenLinks Europarlementariër Marije Cornelissen was in Zuid-Spanje om daar samen met lokale GroenLinks politici zonnecentrales Solucar en Andasol te bezoeken en met de directeuren daarvan te spreken over de gevolgen van het nieuwe Spaanse beleid. Ook sprak ze in Barcelona met Nederlandse advocaat Piet Holtrop, die een grote groep kleine en grote zonnestroomproducenten vertegenwoordigt in diverse zaken tegen dat beleid op nationaal en Europees niveau.

De zon schijnt gul, de wind waait lustig. Spanje gaat de doelstelling van 20 procent duurzame energie in 2020 zeker halen. Door het beleid van de afgelopen jaren ligt het land voor op schema, al 14 procent in 2010. Op het gebied van zonne-energie technologie is Spanje wereldwijd koploper. Nieuwe technologieën worden er ontwikkeld, getest en naar alle werelddelen geëxporteerd. Niet alleen grote bedrijven investeren, kleine bedrijfjes en particulieren maken maar liefst 70 tot 80% van de zonne-energieproducenten uit.

Door een succesvol aanmoedigingsbeleid werd in Spanje de afgelopen jaren rond de 20 miljard euro geïnvesteerd, een voorbeeld voor andere Europese landen. Maar daar komt nu abrupt een einde aan. Een decreet van de regeringspartij Partido Popular dat half juli ingevoerd werd betekent de nekslag voor minimaal de helft de Spaanse zonne-energie bedrijven; 200.000 families worden bedreigd met faillissement.

Regelrechte ramp Het was de Partido Popular zelf die in 2004 een voor de technische levensduur van elke instalatie gegarandeerde vaste prijs voor duurzame stroom invoerde. Het regime bestond uit een vast tarief voor de geleverde stroom en voorrang op het elektriciteitsnet. Die voorrang geldt ook voor kernenergie, omdat je kernenergie niet even uit kunt zetten. Gas- en kolencentrales leveren de rest van de benodigde elektriciteit.

Het regime maakte investeren in duurzame energie aantrekkelijk: particulieren leenden geld bij de bank voor een eigen installatie en beleggers durfden te investeren omdat er verzekerde rendementen konden worden behaald. Er kwamen grotere bedrijven die energie opwekken en nieuwe CSP (concentrated solar power) technologieën ontwikkelen, maar vooral veel kleinere bedrijven en particulieren die PV (photovoltaic) zonne-energie aan het net leveren, en zelfs coöperatieve ‘zonnetuinen’ waar mensen hun collectoren bij elkaar zetten.

Het nieuwe decreet zorgt voor een lager tarief. Niet alleen voor nieuwe installaties, maar juist ook voor al bestaande installaties. Voor eventuele nieuwe installaties is dat doenlijk, zij kunnen rekening houden met de nieuwe situatie bij het doen van een investering. Voor bestaande bedrijven is het echter een regelrechte ramp. Zij zijn allemaal nog geen tien jaar oud, en van groot tot klein nog in de fase dat de rente op de lening bij de bank voor het kopen van de installatie nog maximaal is. Die particulieren en bedrijven hebben hun aflossingsruimte echter gebaseerd op het oude tarief en de verwachte opbrengst. Nu die opbrengst daalt komen ze in problemen en dreigen ze failliet te gaan.

Voor een groot deel van de 200.000 families die eigenaar zijn van een installatie betekent het dat ze alles kwijtraken; hun bedrijf, maar ook hun huis dat als onderpand voor de lening dient. Bijlenen is geen optie omdat momenteel niemand in Spanje geld leent aan deze sector, of alleen tegen torenhoge rentes.

Gevestigde orde Waarom draait de Partido Popular een hele sector de nek om? Omdat Spanje het begrotingstekort moet verlagen en Europese leningen moet terugbetalen, en er door deze maatregel jaarlijks 3 tot 5 miljard wordt bezuinigd, luidt de officiële reden. Dat zou geloofwaardig zijn als er geen andere maatregelen mogelijk waren om een dergelijk bedrag te bezuinigen. Binnen de energiesector kan eenzelfde bedrag ook worden gehaald bij de waterkracht- en kernenergiebedrijven. In Spanje krijgen deze stroomleveranciers dezelfde prijs voor hun geleverde kilowatt uren als iedere andere aanbieder. Maar zowel de onder Franco gebouwde stuwdammen als de oude kerncentrales zijn allang afgeschreven en beiden maken bijna geen kosten. De winsten zijn daardoor heel hoog. ‘Windfall profit’ wordt dat genoemd, winst die zomaar aan komt waaien.

Als de regering het vaste tarief voor duurzame energie geleidelijk zou verlagen zodat jonge bedrijven de kans krijgen om zich daaraan aan te passen, en de winst op kernenergie en hydro-energie geleidelijk zou gaan afromen, kan worden bezuinigd zonder dat zonne-energieproducenten op grote schaal failliet gaan.

Waarom kiest de Partido Popular daar dan niet voor? Voor een antwoord op die vraag moeten we kijken naar de grote winnaars van het nieuwe decreet. Dat zijn de grote traditionele energiebedrijven, de gevestigde orde in de Spaanse energiemarkt. Zij misten de omslag naar duurzame energie en bouwden meer dan 20.000 MW nieuwe gascentrales, in plaats van zonnecentrales en windmolenparken toen het Spanje economisch voor de wind ging. Nu loopt door de crisis de vraag naar energie terug, terwijl het percentage duurzame energie steeg. Dat betekent een flinke overcapaciteit van fossiele energie. Met het nieuwe beleid zullen er minder duurzame installaties bij komen de komende jaren, zodat er weer meer fossiele energie verkocht kan worden als de economie aantrekt.

Maar dat is niet alles. De duurzame energie-installaties die nu failliet gaan zullen eerst aan de banken toevallen en dan voor een appel en een ei door de grote energiereuzen opgekocht worden. Lucratief, want het neerzetten van de installatie kost geld, maar de exploitatie van duurzame energie is goedkoop. De gevestigde orde heeft dan het monopolie op energieproductie weer terug. De fossiele energiereuzen zijn niet tegen duurzame energie, zij zijn tegen energie die niet van hen is.

Belangenverstrengeling Waarom kiest de Partido Popular voor de gevestigde orde en tegen de nieuwkomers op de energiemarkt? De reden daarvoor zou goed gelegen kunnen zijn in het feit dat oud-premier Aznar en andere kopstukken van de regeringspartij goed vertegenwoordigd zijn in de raden van bestuur van de fossiele energiebedrijven. De verwevenheid tussen politiek en de bedrijfstoppen is groot. Op het ministerie voor energie zijn medewerkers van de energiereuzen kind aan huis. Een teken aan de wand is dat op een aantal stukken van het ministerie per ongeluk nog het logo van één van deze bedrijven stond. Daarmee is meteen ook duidelijk waarom een verhoging van de energieprijs voor consumenten niet overwogen wordt; dat zou alleen maar meer mensen aanzetten tot het zelf produceren van duurzame energie en het uithollen van het monopolie van de gevestigde orde.

Draait de Partido Popular zonne-energie de nek om? Nee hoor, zegt zij zelf. De duurzame energiecentrales zullen blijven draaien, in welke handen ze ook zijn. Spanje zal de doelstellingen voor 2020 hoe dan ook wel halen. De Europese Commissie ziet daarom momenteel nog geen grond om in te grijpen. Toch zijn er belangrijke redenen om dat wel te doen. Spanje toont zich een onbetrouwbare rechtsstaat, die de regels tijdens het spel wijzigt ten gunste van een old boys network dat al ten tijde van Franco gevormd werd.

Spanje toont zich tevens een onvolwassen democratie. Dat heeft desastreuze gevolgen. Ten eerste voor de 200.000 families die hebben geïnvesteerd in duurzame energie . Zij kregen de kans om hun eigen energie te gaan opwekken en kleine producent te worden. Nu zullen velen alles verliezen omdat hun overheid hen belazert. De grote investeerders in zonne-energie hebben een internationale arbitrage procedure geopend tegen Spanje.

Ten tweede omdat nieuwe investeringen in zonne-energie in Spanje nagenoeg zijn opgedroogd. Particulieren en kleine bedrijven kunnen geen nieuwe installaties meer opzetten en grotere investeerders in nieuwe technologieën zijn Spanje al aan het mijden. Eeuwig zonde van de kraamkamer van zonne-innovatie.

En ten derde omdat het onbetrouwbare beleid waarschijnlijk tot ver buiten de energiesector internationale investering zal afschrikken, juist nu Spanje diep in crisis zit. Daarom loopt er al een groot aantal rechtszaken tegen de Spaanse staat om de energie-hervormingen aan te vechten, tot bij het Europees Hof voor de Mensenrechten.

In dezelfde week als Spanje het decreet invoerde, kondigde Thailand aan nog gunstigere maatregelen voor zonne-energie in te voeren. Het is heel goed mogelijk dat het centrum van innovatie op dit gebied zich nu snel zal verplaatsen naar Azië. Waarmee niet alleen Spanje, maar heel Europa weer een koploperspositie kwijt raakt.