Spotlight op de schaduwzijde van de mens

“We zijn de twee grootste griezels die ik ken”, verzucht Grace Kelly op driekwart van Rear Window tegen James Stewart. “Wij zitten hier met lange gezichten omdat iemand zijn vrouw níét heeft vermoord.” En even voelt ook de kijker zich betrapt op deze wens. Heel even maar. Daarna wordt hij weer meegesleept in het moordmysterie. Dit zijn karakteristieke plaagstootjes van de Britse regisseur Alfred Hitchcock.

Deze zomer vertoond het EYE Filminstituut in Amsterdam brede selectie van de films van de ‘master of suspense’, waaronder negen recent gerestaureerde werken uit zijn stille periode uit de jaren twintig. Maar het grote voorrecht voor iedere waar cinefiel is de kans om de klassiekers uit de jaren veertig en vijftig te zien zoals ze bedoeld waren: op het grote witte doek.

Bespieden van de buren Ze zijn er allemaal: The Birds, Psycho, Vertigo, Notorious, Shadow of a Doubt en het eerder genoemde Rear Window. Het verhaal van Rear Window is bekend. Persfotograaf Stewart zit aan huis gekluisterd met een gebroken been. Hij doodt de tijd met het bespieden van de buren en raakt er van overtuigd dat zijn overbuurman zijn vrouw in stukjes heeft gesneden.

De film is luchtig van toon, maar heel af en toe wordt het plotseling serieus. Als we de angst horen in de stem van de moordenaar, beseffen we dat de gruwelijke moord een wanhoopsdaad was van een ongelukkige burgerman. In het klassieke Hollywood, waar de beruchte ‘Hays code’ de wet voorschreef, was moord een serieuze zaak. Oh, er mocht zeker worden gemoord in films en het mocht zelfs spannend worden, maar er mocht geen twijfel over bestaan dat dit hele slechte daden waren, begaan door hele slechte mensen. De dader moest uiteindelijk worden bestraft en de helden moesten diep bewogen zijn door het kwaad.

Opwindend avontuurtje Hitchcock begreep echter dat moord ook grappig kan zijn. Stewart en Kelly behandelen deze menselijke tragedie als een opwindend avontuurtje. De relatie tussen de wereldse fotograaf en de verwende mannequin leek aanvankelijk op een dood punt te zitten, maar door de opwinding van de gebeurtenissen leeft alles weer helemaal op. Niets brengt de vonk terug in je relatie als een buurman die zijn vrouw heeft vermoord!

Ziek misschien, maar het publiek smult ervan. Hiermee confronteert Hitchcock de kijker op speelse wijze met de sensatiebeluste voyeur in zichzelf. Hitchcock was niet de eerste in Hollywood die horror met komedie combineerde. Zijn landgenoot James Whale doorspekte films als Bride of Frankenstein met zwarte humor. Het was zeker geen toeval dat zowel Whale als Hitchcock waren opgegroeid in een theatertraditie waarin ‘whodunnits’ werden voorzien van die typisch Britse ingrediënten: ironie en galgenhumor, gebracht met understatement.

Angstaanjagend Het oeuvre van Hitchcock was langer en consistenter in kwaliteit dat van Whale en daardoor invloedrijker. Maar er was nog iets wat het uniek maakte. Hitchcock begreep dat moord en geweld angstaanjagender worden als die wordt gepleegd in een vertrouwde omgeving. Vandaar dat hij in zijn films graag alledaagse huishoudelijke items verwerkte in de engste scènes, zoals het gasfornuis in Torn Curtain, het glas melk in Spellbound en het wurgkoord om de boeken in Rope.

Voor de meeste mensen is moord iets dat ver van hun bed staat, maar toch hebben ze er stiekem een morbide fascinatie voor, net als Stewart en Kelly in Rear Window. Hitchcock speelt hier briljant op in, door moord, zoals hij het zelf treffend verwoorde, terug te brengen in de huiskamers. Het fascineert, jaagt angst aan en confronteert mensen met hun zwaktes.

Zijn invloed is onmiskenbaar. Zonder Hitchcock geen Wes Craven en John Carpenter, die hun horrorfilms setten in de vertrouwde Amerikaanse suburbs; geen Quentin Tarantino die zijn hilarische over-the-top gangstergeweld vermengt met discussies over fastfood en televisie. Maar nergens lijkt het alledaagse zo moeiteloos te worden gecombineerd met het groteske als in het beste werk van Alfred Hitchcock.

Bart Juttmann, bekend van de webserie Ideale Liefde, bespreekt op Joop wekelijks een film. Volg Bart ook op Twitter