Spreekt Rastani voor het kapitaal?

In de termen van de markt is het vooruitgang als de economie groeit, ook als dat betekent dat een miljoen arbeiders minder gaan verdienen en alleen een miljonair nog rijker wordt.

Afgelopen week onstond er op internet ophef over de uitspraken van beurshandelaar Rastani, die tijdens een interview voor de BBC meldde dat niet regeringen, maar Goldman Sachs de wereld regeert. Ook gaf Rastani toe te dromen van een nieuwe recessie, omdat daarmee ook geld te verdienen valt. Zijn uitspraken waren zo schokkend, dat direct het gerucht ontstond dat Rastani één van de Yes Men zou zijn. Dit blijkt niet het geval. Rastani is daadwerkelijk een beurshandelaar, zij het niet zo’n succesvolle. Toch zie ik Rastani niet als een extreme eenling, maar als een goede representant van het moderne kapitalisme.

Hiermee zeg ik niet dat alle bankiers en beurshandelaren gewetenloze schurken zijn, hoewel de documentaire ‘The Corporation’ laat zien dat Rastani niet de enige handelaar is die dollartekens in zijn ogen krijgt van oorlogen en aanslagen. Rastani’s uitspraak is amoreel omdat het kapitalisme dat zelf ook is. De markt is onverschillig als speculatie met graanprijzen leidt tot duizenden hongerdoden in Afrika, als daar maar een miljardenwinst van een handelskantoor tegenover staat. In de termen van de markt is het vooruitgang als de economie groeit, ook als dat betekent dat een miljoen arbeiders minder gaan verdienen en alleen een miljonair nog rijker wordt.

Hiermee breekt Rastani met de door onze vrije-markt vrienden van de VVD gecreëerde illusie dat de Onzichtbare Hand een soort moderne vervanger is van een goedaardige en voorzienige God, die zorgt dat de maatschappij van ons stervelingen altijd in de optimale situatie verkeert. ‘Optimaal’ kan ook betekenen dat de pensioenen van Henk en Ingrid verdampen om de bonussen van bankiers te kunnen betalen. Of dat de spaargelden van miljoenen Nederlanders verloren gaan vanwege een nodige ‘marktcorrectie’. De belofte dat ‘optimaal’ ook altijd goed uitpakt voor de individuele burger is op z’n minst een illusie, op z’n slechts een leugen. Dit is belangrijk omdat op dit moment offers van burgers worden gevraagd om ‘de economie’ weer te laten groeien. Maar er is geen enkele garantie dat een grotere taart uiteindelijk ook resulteert in een groter stuk voor iedereen.

De botte onverschilligheid waarmee Rastani de wereldheerschappij van Goldman Sachs verkondigt moet ons ook niet verbazen. Eerder zagen we al de onevenredige invloed van drie Amerikaanse kredietbeoordelaars op de wereldeconomie. In het kader van het stimuleren van ‘marktefficiëntie’ en deregulering is er de afgelopen decennia macht verschoven van het politieke naar het financieel-economische domein. Dit is gevaarlijk en ondemocratisch, omdat bij veel vraagstukken niet langer ‘one person, one vote’ geldt, maar ‘one dollar one vote’. In een wereld van de markt hebben de twee miljard mensen die rondkomen van minder dan $1 per dag minder invloed op hun eigen leefomstandigheden dan één Bill Gates.

We moeten ons dus de vraag stellen of we economische efficiëntie uiteindelijk ten koste willen laten gaan van democratische basisprincipes en een eerlijke verdeling van welvaart. Dit betekent niet dat we gelijk de Socialistische Heilstaat moeten uitroepen, maar wel dat we ons meer moeten realiseren dat ook het efficiënter laten functioneren van de markt zijn nadelen heeft. Zo niet op economisch gebied, dan op politiek of sociaal gebied. Bovenal moeten we ons niet langer beleid laten opdringen omdat de markt dit ‘noodzakelijk’ zou maken. Onze samenleving bestaat om het welzijn van mensen te vergroten, niet dat van een abstract begrip als ‘de markt’. Burgers moeten er zelf voor kunnen kiezen om hun dagelijks brood, pensioen of spaargeld te beschermen, ook als dit ten koste gaat van een weinig ‘efficiëntie’. Bovendien laat de periode vlak na de Tweede Wereldoorlog zien dat economische voorspoed uitstekend kan ontstaan in een deels gereguleerde markt. Het is juist sinds de grote golven van deregulering dat de economie weliswaar is gegroeid, maar dat de welvaart van lage en middeninkomens is gestagneerd.

Uiteindelijk zijn onze democratische samenlevingen een gezamenlijk politiek project, niet de financiële speelbal van een rijke elite. Een dynamische economie bestaat om het welzijn van mensen te verhogen, maar mensen bestaan niet om de groei van ‘de economie’ te realiseren. Marktwerking kan dus nooit een excuus zijn om de inrichting van de samenleving over te laten aan financiële technocraten die buiten de democratie geplaatst zijn. De kracht van onze democratische samenlevingen is de inperking van politieke overmacht en willekeur. Dominantie door de markt zouden we evenmin moeten accepteren.