Stop de dieetverslaving

Er zijn zoveel mensen ongezond dat je het hen niet meer individueel kunt aanrekenen. Diëten helpen niet: ‘Zelfs van de concentratiekampen werden zij die de gruwelen overleefden uiteindelijk niet slanker.’ Ivan Wolffers over waarom we massaal ongezond leven en hoe dat veranderd kan worden.

Video: Ivan Wolffers, Janny van der Heijden en Pierre Wind bij Jinek over de zin en onzin van voedseltrends vanaf 36:00 min (dinsdag 24 februari 2015)

Als patiënten artikelen in medische vakbladen mogen schrijven worden die bladen een stuk interessanter. Neem bijvoorbeeld het artikel dat Emma Lewis voor The BMJ schreef. Het gaat over haar overgewicht. Emma doet oprecht haar best om af te vallen. Dat is immers het mantra in de gezondheidszorg: afvallen, afvallen, afvallen, slanker, slanker, slanker. Je wilt niet zowel gediscrimineerd worden omdat je een dikkerdje bent en ook nog op je dertigste met diabetes 2 tobben. Dus je doet iets. Emma heeft zich daarom ook grondig verdiept in het probleem – vermoedelijk meer dan de huisartsen die hun patiënten over deze kwestie moeten voorlichten. Emma komt tot de conclusie (en daarin krijgt ze onmiddellijk gelijk van elke deskundige op het gebied van overgewicht) dat wat haar momenteel in de zorg wordt aangeraden haar overgewicht alleen maar verergert .

Calorietjes Het spreekwoord ‘elk pondje gaat door het mondje’, dat door de mensen die er nét iets te weinig van hebben begrepen geciteerd wordt alsof het een bericht van god zelf is, strooit ons zand in de ogen. Zo simpel is het namelijk niet. Ja, er is een probleem met de balans tussen wat er aan energie in en wat er uit het lichaam gaat. Dat vernielt op de duur het systeem van neurotransmitters en hormonen in ons lijf dat die verhouding moet regelen.

Wat moeten al die arme mensen met obesitas? Ze moeten van hun dokter, hun partner, hun kinderen, op dieet. Minder calorietjes, dan komt het wel in orde. Maar een dieet werkt niet en dat is al zo vaak bewezen dat het verrast dat het nog steeds wordt geadviseerd. Na twee jaar is 95 procent van de dapperen die er een tijd zo hun best op deden op elk pondje te letten, weer terug bij af of zelfs wat zwaarder. En echt afvallen doe je er ook niet van. Gemiddeld sjouwen mensen die twee jaar lang worstelen met hun eten, een kilootje minder lichaamsgewicht met zich mee.

Als je dit wetenschappelijk bekijkt om het effect van de interventie te beoordelen, moet je wel tot de conclusie komen dat het geen effectieve aanpak is en dus mag je als zorgverleners (die zo prat gaan op het evidence-based denken) het je patiënten niet aandoen. Maar dan komen de mitsen en maren van de goeroes die er iets aan verdienen of die hun ouderwetse ideeën maar niet achter zich kunnen laten. Als je maar dit, of als je maar dat. Ze willen er niet aan dat het niet blijvend werkt. Ook al weten we dat zelfs de concentratiekampen niet effectief waren om mensen af te laten vallen, want al een jaar nadat de slachtoffers vreselijk vermagerd die rotkampen verlieten waren ze weer op het zelfde gewicht als vroeger.

Leefstijl Het enige middel dat een gunstig effect blijkt te hebben op het voorkomen van obesitas en het bevorderen van een langer gezond leven, is een leefstijlverandering. Maar dat is niet slechts één ding, het gaat om een combinatie van verschillende aspecten, variërend van stressvermindering en –management, andere voeding, andere manier van voortbewegen, vermijden van stoffen die op termijn giftig zijn voor je lichaam. Ik zal er een paar noemen om te illustreren hoe het werkt en waarom we zo vast zitten in de ongezonde leefstijl.

Gezonder eten is nummer één. Dat komt voor wat betreft Europa ongeveer overeen met de klassieke manier van eten in het Middellandse Zeegebied. Al wordt er tegenwoordig daar al niet meer zo gegeten hoor, want de moderne wereld is ook in Italië, Griekenland, Turkije en Marokko met vuurwerk en klaroengeschal binnengehaald.

Het Middellandse Zee menu gaat om veel, veel, veel verse groenten en fruit, plantaardige oliën, volkoren koolhydraten, beperking van rood vlees, en geen toegevoegde suikers. Het gaat vooral níet om de kant-en-klare producten uit de winkel, waarop het moderne gezin draait.

Het is te lullig voor woorden dat het zo simpel is, dat draagt er misschien aan bij dat men het nauwelijks kan geloven. Waarom doen we het dan niet? Dat komt door stomme economische belangen. Voor voedingsproducenten is het van oudsher belangrijk dat hun producten goedkoop, lang houdbaar, lekker en snel, gemakkelijk te bereiden zijn (liefst door het alleen uit de verpakking te hoeven halen). Dat voldoet aan de primaire wensen van de consument die voor echt eten bereiden eigenlijk geen tijd meer heeft.

Marketing Het zijn deze wetmatigheden die het produceren van voedsel en de distributie ervan bepalen. Als er vet, suiker en/of zout aan etenswaren worden toegevoegd zijn houdbaarheid en smaak al aardig gegarandeerd, maar daar willen we juist minder van. Recentelijk is gebleken dat consumenten ook wel gevoelig zijn voor twee andere aspecten van voeding. Gezondheid en houdbaarheid van voeding worden, zeker voor bevolkingsgroepen met goede opleiding, goede baan en goed inkomen (die drie hangen vaak samen) steeds belangrijker. Om aan die wensen te voldoen, zouden allerlei toevoegingen weggelaten moeten worden maar daar wordt de voeding al snel duurder door. We zijn dus bijna gedwongen te kiezen tussen de producten die in de schappen van de supermarkten liggen.

Een essentieel onderdeel van de voedingsdistributie is echter de intensieve marketing voor ronduit ongezonde producten. Vaak met name op kinderen gericht, want als je die tot klant hebt dan haal je daar als leverancier heel lang omzet uit. Cola bijvoorbeeld kan een leefstijl voor je worden, bijdragen aan je identiteit: dit ben ik en dat wil ik mijn leven lang zijn.

Voorzichtig wordt er nu op Europees niveau gezegd dat er regels moeten komen rond marketing die gericht is op kinderen. Maar hoezo regels? Gewoon verbieden en niet zeuren dat het betutteling is. Het is het beschermen van kinderen die nog te jong zijn om voldoende geïnformeerd hun voedingskeuzen te maken. Als een kind verdwaalt in de jungle ga je het er toch ook uit redden? Niks betutteling: verantwoordelijkheidsgevoel.

Probeer die voedingsindustrie maar eens te veranderen. Uit een onderzoek dat in het online wetenschappelijke tijdschrift Plos werd gepubliceerd blijkt dat de tien meest verslavende voedingsproducten op één na geproduceerd worden door Big Food. Het gaat om etenswaren met veel energie en nauwelijks voedingswaarde.

Zitten Nummer twee is dat je voldoende moet bewegen. Wat we ook doen, zelfs al sporten we nog zo stevig, we zitten vrijwel allemaal onder de hoeveelheid energie die we dagelijks zouden moeten verbruiken om gezond te blijven. Als we niet sporten dan zitten we meestal op ons achterste en dat heeft grote gevolgen voor de gezondheid. ‘Zitten’ wordt tegenwoordig wel het nieuwe roken genoemd. Ik bespaar u een volledig overzicht, want ik heb voor je er erg in hebt een boek geschreven.

Onze samenleving is al lang niet meer gemaakt om vanzelfsprekend gezond te blijven. Wat moet je dan als Emma Lewis met een genetische aanleg die je al wat mollig maakt als je dertien bent en daarna steeds wat molliger wordt? Ja, we verschillen allemaal en de mensen met wat deskundigen een ongunstig genetisch mozaïek noemen, zijn de eersten in onze samenleving die zich bij de dokter melden. Als die arts je suggereert een dieet te volgen, dan ben je de pineut. Je wordt waarschijnlijk nooit meer ‘patiënt af’.

Er is al zoveel onderzoek naar gedaan. Er is al zoveel over gepubliceerd. Maar ons denken is er niet op vooruit gegaan, want we blijven nog altijd wanhopig geloven in de diëten, de pillen, de sportschool. Waar het écht om gaat is onze wereld zo te veranderen dat gezond blijven vanzelfsprekend is in plaats van een worsteling.

Het laatste boek van Ivan Wolffers is ‘Als de tijd voor altijd stil zou staan ‘

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Klik hier voor een overzicht van de opinieartikelen van Ivan.

cc-foto: Universiteistkrant Univers