Stop definitief met de gemeentelijke herindelingen

Woensdag vonden in 29 gemeentes verkiezingen plaats voor de gemeenteraad. In maart bleven de stembussen er gesloten, omdat er een gemeentelijke herindeling op stapel stond. In een aantal gevallen heeft die inderdaad ook plaatsgevonden maar niet overal: door de val van het kabinet Balkenende Bos zijn enkele fusies op de lange baan geschoven, bijvoorbeeld die tussen Weesp, Muiden en Bussum, plaatsen waar grote bezwaren bestaan tegen dit gedwongen polygame huwelijk.

Enkele decennia geleden telde Nederland nog een kleine duizend gemeenten. Op verkiezingsavond kwam steevast Katwoude als eerste met de uitslag: dat was niet meer dan een dijk met wat huizen. De honderd of zo stembriefjes waren zo geteld. Nu maakt Katwoude deel uit van een of andere grote Noordhollandse fusiegemeente waarin tal van dorpen zijn bijeengeveegd. Dat komt omdat bij de overheid de mening heeft postgevat, dat grotere eenheden méér bestuurskracht kennen, wat dat ook moge wezen. Vandaar dat sinds het einde van de jaren zestig de ene fusiegolf na de andere over het lokaal bestuur sloeg. Eerst gingen de kleine zelfstandige dorpen op in grotere gehelen. Later werden ook die niet groot genoeg meer geacht.

Die bijna duizend gemeentes van vroeger konden bogen op een grote traditie. Vaak stamden zij als bestuurlijke eenheid al uit de middeleeuwen. De bevolking vormde een organische gemeenschap die zich sterk met hun polder en hun dorpskern verbonden voelden. Of met hun regio. In Friesland bijvoorbeeld waren de gemeentes tamelijk uitgestrekt, omdat zij de de opvolgers waren van de middeleeuwse grietenijen. Daar werden vanouds vele dorpen onder een noemer gebracht en de inwoners van Smallingerland bijvoorbeeld voelden ook de samenhang. In Zeeland was het weer heel anders. Daar bestonden op elk eiland een aantal kleine gemeentes, waar de afstand tussen het bestuur en de bevolking gering was, vanwege de kleine afstand en het feit dat men elkaar kende.

Een paar weken geleden kocht ik een oud boek met daarin een stencil van de in 1969 gevormde fusiegemeente Reimerswaal, die een mededeling had aan de burgers van de vele dorpen die het voortaan met een enkel bestuur moesten doen. De burgers konden niet meer zomaar een wethouder aanspreken, stond er, of langskomen op het gemeentehuis. Daar moest voortaan een afspraak voor worden gemaakt.

Als je tegenwoordig door het platteland rijdt, kom je soms een buitenmaats gemeentehuis tegen. Dat is meestal redelijk recent gebouwd en wat je noemt een representatief gebouw. Daar zetelen B&W van de nieuwe fusiegemeente, ondersteunt door tal van ambtenaren die bij elkaar de verhoopte bestuurskracht leveren. Maar de afstand tussen het bestuur en de burgers is alleen maar toegenomen. Die voelen zich nog steeds lid van de eigen dorpsgemeenschap die is opgeslokt door een bestuurlijke eenheid waar ze emotioneel weinig mee hebben. Dat leidt tot afstandelijkheid tegenover het plaatselijk bestuur, politieke desinteresse en verlies aan samenhang tussen samenleving en overheidsapparaat. Bestuurskracht zit in kleine overzichtelijke gemeenschappen met een traditionele en emotionele samenhang, waar burgers en gekozene bij wijze van spreken buren zijn en men elkaar zonder problemen kan aanspreken.

Voor sommige taken is zo’n traditionele gemeente natuurlijk te klein (hoewel ze het op Schiermonnikoog met nog geen duizend inwoners heel aardig doen), maar dan kun je met de buurdorpen samenwerkingsverbanden en netwerken vormen. Dat was trouwens in de tijd van de duizend gemeentes ook het geval. Sommige burgemeesters droegen de ambtsketen van drie of vier dorpen en de electriteitsvoorziening werd in Zeeland bijvoorbeeld ter hand genomen door de provincie.

Je kunt al die fusies en gemeentelijke herindelingen niet zomaar terugdraaien. Je kunt het nog steeds voortgaande proces naar steeds grotere eenheden wel stoppen. Het moet afgelopen zijn met de gemeentelijke herindelingen. Voor eeuwig en altijd.