Stop het leenstelsel

Op termijn wordt bijna 1 miljard euro weggehaald bij studenten, waardoor studieschulden fors zullen oplopen. Onbegrijpelijk dat de regering hiertoe wil overgaan in een crisis die werd veroorzaakt door schulden. Het is ook tegenstrijdig: enerzijds worden miljarden bezuinigd om het overheidstekort terug te dringen, anderzijds moeten studenten hogere schulden aangaan.

Nu al lenen studenten gemiddeld 15.000 euro voor hun studie. Door het leenstelsel komt daar nog eens 15.000 euro bovenop. Afgestudeerde studenten komen dus met een schuld van 30.000 euro op de arbeidsmarkt. Tenzij je rijke ouders hebt, die de schuld van je overnemen. Een leenstelsel werpt dus vooral een drempel op voor jongeren uit gezinnen met een lager inkomen.

Onbetrouwbare cijfers De vraag is hoeveel studenten afhaken als gevolg van het leenstelsel. De minister denkt dat dit geldt voor 2.200 studenten per jaar, maar gebruikt daarvoor flinterdun onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB). Dat onderzoek is gebaseerd op een verhoging van het collegegeld in de Verenigde Staten. Volstrekt onvergelijkbaar met het afschaffen van de basisbeurs in Nederland. Bovendien veronderstelt het CPB dat studenten thuis gaan wonen, waardoor de schuld veel lager zou uitpakken. Dat is zeer de vraag als de ouders ver van de opleiding wonen, zeker wanneer ook nog eens de OV-kaart wordt afgeschaft.

Deze cijfers zijn dus volstrekt onbetrouwbaar. Het zou de minister sieren als zij nieuw onderzoek laat doen – bijvoorbeeld door de Algemene Rekenkamer – waarbij veel beter naar de situatie in Nederland wordt gekeken. Het gaat om een ingrijpend besluit.

Het vooruitzicht van een hoge schuld zal ook invloed hebben op jongeren die wel gaan studeren. Zij zullen meer gaan werken om hun schuld laag te houden. Dat gaat echter ten koste van de kwaliteit. Studenten zullen sneller kiezen voor makkelijke studies; er is minder tijd voor verbreding en verdieping. Kiezen voor een zware technische studie wordt onaantrekkelijk, terwijl de technieksector juist schreeuwt om nieuwe mensen.

Meer verdienen Een veelgebruikt argument vóór het leenstelsel is dat hoger opgeleiden veel meer gaan verdienen. Maar dat geldt lang niet voor iedereen. Veel HBO-studenten gaan een modaal salaris verdienen en worden bijvoorbeeld verpleegkundige of leraar. Een beginnend verpleegkundige verdient circa 1.500 euro per maand. De aflossing komt al gauw neer op 150 euro per maand, ongeveer 10 procent van het maandsalaris. Geen prettig vooruitzicht als je bijvoorbeeld een woning wilt kopen. De studieschuld wordt dan een belemmering om een hypotheek te krijgen. Maar als een student inderdaad veel gaat verdienen, is de oplossing simpel. Dan betaalt hij wat meer belasting, zoals gebruikelijk in een progressief belastingstelsel.

In plaats van het opwerpen van financiële drempels, zou de regering meer inhoudelijke eisen moeten stellen aan studenten. Zorg dat de opleidingen van hoog niveau zijn, zodat studenten geen kans krijgen om de kantjes ervan af te lopen. En zorg dat studenten vooraf goed worden voorgelicht via matchingsgesprekken. Hoge inhoudelijke eisen pakken niet nadelig uit voor arme studenten, financiële drempels wel.

Kritische oppositie Het leenstelsel lijkt een makkelijke bezuiniging, maar richt veel schade aan. Het profijtbeginsel doet zijn intrede: studeren wordt een zaak van jezelf in plaats van een investering in de gemeenschap. Terwijl iedereen baat heeft bij hogeropgeleiden, zoals artsen, ingenieurs en docenten. Net zo goed als dat iedereen profiteert van toegankelijk onderwijs, zodat ook de zoon of dochter van de bakker kan gaan studeren.

Overigens is het nog maar de vraag of het leenstelsel er komt. In de Eerste Kamer heeft de coalitie geen meerderheid; de oppositie is zeer kritisch. Het drama rond de langstudeerboete lijkt zich te herhalen: twee jaar lang debat, protesten en onzekerheid. Uiteindelijk werd de langstudeerboete weer afgeschaft. Laten we voorkomen dat dit opnieuw gebeurt. Stop met het leenstelsel en zorg dat studenten door middel van uitstekende opleidingen alles uit zichzelf halen.

Dit artikel verscheen ook in Trouw