Stop met melden misstanden zolang regelgeving niet verandert

Recent is het burgerinitiatief Geen Doofpot opgericht om klokkenluiders die de klok hebben geluid over doofpotten media aandacht en hulp te bieden. Bekende BN’ers zoals Bram Bakker, Catherine Keyl en Jörgen Raymann hebben publiekelijk hun steun aan dit initiatief gegeven.

Procedures helpen niet tegen doofpotten Helaas leert de praktijk tot nu toe dat doofpotten, misstanden en machtsmisbruik in Nederland niet bestreden worden door procedures, media aandacht en hulp aan klokkenluiders. Iedere klokkenluider ervaart dat als eenmaal de klok over een misstand geluid is. Onderzoeksjournalisten brengen bijna wekelijks schandalen en doofpotten boven water. Maar desondanks worden weinig doofpotten in Nederland daadwerkelijk aangepakt. Als deskundige heb ik vele opiniestukken over de bescherming van klokkenluiders geschreven. Ook over mijn eigen melding bij de onderwijsinspectie om het falend intern toezicht bij een onderwijsinstelling aan te pakken. Waardoor doofpotten over misstanden bij deze onderwijsinstelling kunnen worden aangehouden.

Klokkenluiders missen effectieve wet en regelgeving Zelfs Kamervragen over die onderwijsinstelling hebben niet tot het gewenste resultaat geleid. De D66-minister van onderwijs kon met nietszeggende en ontwijkende antwoorden op deze vragen, waarbij een partijgenoot als senator en bestuursvoorzitter betrokken is, gemakkelijk tot twee keer toe wegkomen. Zonder als eindverantwoordelijke minister in te gaan op de kern en essentie van de vraagstelling. Als deskundige en ervarings-klokkenluider weet ik nu dat machtsmisbruik, (partij)politieke spelletjes en een alles overheersende ons-kent-ons-cultuur van bestuurders en toezichthouders doorslaggevende factoren zijn in elke zaak waar een klokkenluider een misstand of doofpot aan de kaak stelt. En deze door voornoemde factoren onder de pet gehouden kunnen worden. En de huidige wet en regelgeving over bescherming van klokkenluiders volstrekt tekort schieten om daaraan het hoofd te kunnen bieden.

Misstanden vaak gelabeld als arbeidsconflict De wet het Huis van de Klokkenluiders was al een moeizaam bevochten politiek compromis-voorstel, die tot nu toe elk beoogd effect heeft gemist. Maar ook het ontslagrecht kan in het nadeel van klokkenluiders uitpakken. En moet in voorkomende gevallen meer bescherming bieden aan werknemers die misstanden aan de kaak stellen. Als arbeidsconflict weggezet worden als klokkenluider is een standaard reactie van werkgevers als de klok is geluid over een misstand of doofpot. Ontslag op grond van verstoorde arbeidsverhoudingen is juridisch voor iedere werkgever in zo’n situatie snel te regelen. Ook dat zal veranderd moeten worden wil dit toe te juichen initiatief van Geen Doofpot uiteindelijk slagen in haar doelstellingen.

Alle (ex-)werknemers/klokkenluiders hebben een geheimhoudingsplicht Als oud advocaat wil ik waarschuwen voor de juridische gevolgen over het te snel via de media door klokkenluiders naar buiten brengen van misstanden en doofpotten. Zoals Geen Doofpot voorstaat. Alle werknemers hebben een ongeschreven en soms daar bovenop een expliciet geschreven geheimhoudingsplicht ten aanzien van vertrouwelijke informatie van hun werkgever. Daar zijn weinig klokkenluiders zich bewust van! Volgens vaste rechtspraak heeft iedere werknemer de plicht vanuit goed werknemerschap  om vertrouwelijke informatie, dus ook doofpotten, niet extern te openbaren.

Dat geldt ook voor ex-werknemers. Dat is een ongeschreven norm waar iedere werknemer rekening mee moet houden. Daarnaast kunnen er CAO-bepalingen zijn die hetzelfde inhouden. Overtreding van deze geheimhoudingsplicht maakt een klokkenluider in alle gevallen schadeplichtig jegens zijn werkgever.

Hoge Raad: openbaren misstanden alleen in uitzonderingssituatie toegestaan Volgens de Hoge Raad kan in sommige situaties het toch geoorloofd zijn om als klokkenluider wel misstanden te openbaren. Maar alleen als alle interne en externe procedures eerst zijn doorlopen. En deze niet hebben geresulteerd in een aanpak van de misstanden en de doofpotten. Juridische meld- en klachtenprocedures moeten dus volgens de Hoge Raad eerst volledig tot een eind zijn gebracht alvorens een klokkenluider iets juridisch veilig extern zou kunnen openbaren. En zijn geheimhoudingsplicht mag schenden. Met media aandacht over de inhoud van de misstanden moet dus heel prudent worden omgegaan. En uitsluitend als allerlaatste middel door een klokkenluider worden ingezet.

Klokkenluider kan ontkenning misstanden door werkgever publiekelijk nooit weerleggen De geheimhoudingsplicht van werknemers vormen een effectieve juridische en financiële barrière waardoor werkgevers doofpotten lang kunnen aanhouden. Met deze bestaande regelgeving wordt het in stand houden van doofpotten dan ook bedoeld of onbedoeld in de hand gewerkt. En maakt en houdt iedere klokkenluider na de melding feitelijk monddood! Zeker wanneer de werkgever in alle toonaarden de misstanden ontkent of voor de buitenwacht zegt zich er niet in te herkennen. Of nog erger; het afdoet als een arbeidsconflict! En over kan gaan tot de orde van de dag. Want inhoudelijk reageren op publiekelijke uitlatingen van zijn werkgever kan de klokkenluider door de geheimhoudingsplicht immers niet.

Doofpotten tasten vertrouwen burgers in democratische rechtsstaat aan Zolang de huidige wet en regelgeving ter bescherming van klokkenluiders ongewijzigd blijven kan ik dan ook slechts concluderen dat het melden van een misstand in Nederland geen enkele zin heeft. En daar zal een burgerinitiatief zoals Geen Doofpot en andere goed bedoelde en begrijpelijke initiatieven voor klokkenluiders helaas niets aan kunnen  veranderen. Politieke wil is daarvoor nodig en in het politieke landschap in Nederland heeft het daaraan tot nu toe ontbroken. Ook al doet dat ernstige afbreuk aan het vertrouwen van burgers in onze democratische rechtsstaat. Dat neemt echter niet weg dat ik de doelstellingen van dit burgerinitiatief en nieuw platform voor klokkenluiders volledig onderschrijf!