Teeven ondermijnt de legitimiteit van de rechtsstaat

Het kabinet kondigt nieuwe maatregelen af om gewone mensen te verhinderen hun recht te zoeken. Zij moeten eerst voor een of andere functionaris waar weten te maken dat een gang naar de rechter echt nodig is, voor ze een beroep mogen doen op een gesubsidieerde advocaat. Dat schrijft staatssecretaris Teeven in een brief aan de Tweede Kamer. Huur- en consumentengeschillen worden uitgesloten. Daarvoor sluiten burgers maar een rechtsbijstandverzekering af, meent het kabinet. Alsof je met je minimumloon of je bijstandsuitkering zomaar vijftien of twintig euro per maand apart kunt leggen om je te verdedigen tegen juridische intimidatie door een groot bedrijf of de woningbouwvereniging.

Op deze manier wordt recht een luxe voor welgestelden. Althans het recht van het Koninkrijk der Nederlanden. U verwacht dat ik nu begin over eigenrichting en mensen die wraak nemen omdat het voor hen te duur wordt om via de rechter hun gelijk te halen. Dat zal Teevens nieuwste maatregel zeker teweeg brengen. Maar dat is niet het grootste gevaar. Hij ondermijnt de legitimiteit van de hele Nederlandse wets- en ordehandhaving. Nu nog hebben de rechtbanken, het openbaar ministerie en de advocatuur een monopolie waar het de rechtsbedeling betreft maar dat hoeft niet zo te blijven. Te dure rechtbanken kunnen best concurrentie krijgen: het volgende doemscenario is minder onwaarschijnlijk dan het lijkt. Of: hoe privatiseren niet alleen iets voor bedrijven is.

Shariarechtbank Als ik een salafistische prediker was, zou ik nú mijn ondergrondse shariarechtbank propageren voor gratis hulp bij ruzie en conflicten. De strijdende partijen hoeven slechts te beloven akkoord te gaan met de uitspraak van de vrome rechters. Ook leuk voor echtscheidingen. Toont zo’n partij zich na een voor hem ongunstige uitspraak toch weigerachtig, dan kunnen er altijd wat stevige jongens langs gaan om gehoorzaamheid af te dwingen. Het is maar een kleine stap van het burgerlijke shariarecht naar het strafrecht. Dat werkt Fred Teeven, onze grote crimefighter, allemaal in de hand.

Goed voorbeeld doet goed volgen. Waarom zou alternatieve rechtsbedeling beperkt moeten blijven tot orthodoxe baardmansen met merkwaardige opvattingen over wat de Koran leert? Een betaalbare buurtrechtbank met een jury is zo gevormd. De hele Nederlandse wetgeving staat online, dus dat kan het probleem niet zijn. Ook hier zullen soms sterke jongens nodig zijn om het naleven van een uitspraak af te dwingen. Zelfs als de veroordeelde de zitting niet heeft bijgewoond en van plan was deze neprechters in hun gezicht uit te lachen. Trouwens, bij zulke gelegenheden kan volkswoede wonderen doen.

Bestuursbobo’s Het laatste jaar worden wij door allerlei ambtenaren, wethouders en bestuursbobo’s van uiteenlopende snit en niveau aangespoord om ‘burgerkracht’ te tonen. De overheid krimpt ondersteuning en dienstverlening steeds meer in. Vrijwilligers dienen de opengevallen taken te vervullen. ‘Actieve democratie’ noemt Rutte dit plichtsverzuim van de autoriteiten. De gemeente wil bij dit alles wel graag de ‘regie’ behouden, lees je daarover op bestuurlijke websites.

Dat laatste kon wel eens een ijdele droom blijken als de burgerkracht in de wijken zich niet alleen ontplooit, maar ook uit de hand loopt. Dan worden alternatieve overlevingsnetwerken ontwikkeld, buiten de overheid om. Dan kan de regieambtenaar van de gemeente een knal voor zijn teringmuil krijgen. Dan ontstaan ondergrondse machtsstructuren. Dan keert echt een substantieel gedeelte van de bevolking zich van de staat af. Dan vormt de onderklasse zijn eigen rechtssystemen. Ongeveer zoals de Kosovaren dat een jaar of vijftien geleden ook hebben gedaan toen ze de overheersing door de Servische staat zat waren.

Sciencefiction Denk niet dat dit allemaal irreëel is of een soort rampzalig sciencefictionscenario. We leven in een rare tijd waarin veel wat onwrikbaar leek, op losse schroeven staat. De nodige mensen dromen van een opstand of een verkiezing die de hele gevestigde orde voor eens en altijd wegvaagt. Maar zo zal het niet gaan. De revolutie breekt niet uit, maar hele bevolkingsgroepen zullen – verenigd in netwerken – lokale, nationale, zelfs internationale – hun eigen gang gaan en volgens hun eigen regels proberen te overleven op deze kleurrijke planeet. En Teeven heeft het nakijken.

Het zal geen paradijs zijn, wat er dan komt. Daarom moet de zoveelste poging om de rechtsbijstand voor gewone mensen onbetaalbaar te maken worden gestopt, voordat de noodlottige mechanismen die ik hier heb geschetst, in werking treden.

Volg Han ook op Twitter

Het laatste boek van Han van der Horst is: Nederland, de vaderlandse geschiedenis van de prehistorie tot nu