Terrorisme bestaat niet meer

Een jonge outcast, gewapend met een ideologie, een baard en een Kalasjnikov, zo omschrijven de meeste mensen een terrorist. Che Guevara was het prototype en hoewel de Argentijn al 47 jaar dood is, passen hedendaagse jihadisten nog altijd naadloos in dit keurslijf. Tegenover deze wat verwilderde rebel staat de glad geschoren man in driedelig pak, met als wapens redelijkheid, VN-sancties en in het uiterste geval een resolutie waarin geweld tegen een terreurgroep wordt goedgekeurd. Een cliché, zeker. Een cliché ook, dat steeds lastiger houdbaar blijkt.

Zo is er, juridisch gezien, geen internationale consensus over de inhoud van het woord terrorist. De Verenigde Naties houdt een politiek correcte betekenis aan:

Daden die bedoeld zijn om grote angst te zaaien onder het publiek, een groep personen of bepaalde personen, gepleegd uit politieke motieven.”

Een vage definitie die geen antwoord geeft op de vraag wat terrorisme nu eigenlijk is. Iedereen kent de ETA of Hezbollah. De Hamas, FARC, IRA. Al-Qaida en haar zo mogelijk nog extremere zoon: IS. Al deze groepen hebben op grote schaal angst gezaaid onder het publiek, of doen dat nog steeds uit politieke, dan wel religieuze overwegingen. Zij deden dit buiten de wet om van het land waarin zij opereerden; een schoolvoorbeeld van terrorisme. Maar hoe noem je dan het zonder VN-mandaat bombarderen van terreurverdachten, waar dan ook ter wereld? Een drone ziet er geavanceerder uit, maar het angst zaaiende effect is hetzelfde als bij een aanslag met een op de keukentafel in elkaar geknutselde bom op een markt in Mosul.

Gao, Noord-Mali, 22 augustus 2012. Een woordvoerder van de Movement for Oneness and Jihad  in West Africa (MOJWA) laat weten dat in Gao, Timboektoe en Kidal het afspelen van westerse muziek per direct is verboden. “We willen hier geen duivelse muziek. In plaats daarvan zullen er Koranverzen klinken, zoals de sharia dit vereist. Gods wil moet geschiede.”

MOJWA is een afsplitsing van Al-Qaeda in the Islamic Maghreb (AQIM). In januari 2013 weten Franse elitetroepen het gebied terug te veroveren en wordt de sharia weer opgeheven. In een schokkende reportage van het Amerikaanse Vice spreken ooggetuigen van de willekeur onder de sharia. Zo werden straffen als amputatie, steniging en onthoofding nooit opgelegd aan Arabieren, maar wel aan de oorspronkelijke bewoners: zwarte Afrikanen. Diezelfde Arabieren worden er in de korte documentaire van beschuldigd juist die dingen het gebied te hebben binnengebracht waar volgens de sharia een straf op staat; sigaretten, cocaïne en drank. Om een lang verhaal kort te maken: MOJWA is terug te vinden op elke lijst van terreurgroepen die wordt bijgehouden door de Verenigde Naties.

Wie daar niet op prijkt is de Amerikaanse president Obama. Hij liet een jaar geleden weten dat het gebruik van drones beduidend minder burgerslachtoffers eist dan luchtaanvallen met bemande vliegtuigen. Larry Lewis, verbonden aan het Center for Naval Analyses, een onderzoeksbureau dat nauwe banden heeft met het Amerikaanse leger, kwam tot geheel andere conclusies. Uit een studie naar luchtaanvallen in Afghanistan vanaf de zomer in 2010 tot de zomer van 2011 bleek dat drones voor tien keer zo veel slachtoffers zorgden dan conventionele luchtaanvallen. Hij gebruikte hiervoor geheime militaire data.

In 2009 vecht Hamada Ould Mohamed Kheirou, drie jaar later de leider van MOJWA tijdens de bezetting van Gao, nog onder de vlag van Al Qaida. Obama wint dat jaar de Nobelprijs voor de Vrede. En hoewel hun werelden niet verder uit elkaar kunnen liggen, zijn de twee op een aantal vlakken vergelijkbaar. Zo schenden zowel Obama als Kheirou (alias Abu Qumqum) voortdurend het internationaal recht. De Pakistaanse regering liet in 2013 weten dat bij aanvallen met drones sinds 2009 al meer dan 400 onschuldige burgers zijn gevallen. De Verenigde Naties hebben meerdere keren geprotesteerd tegen het schenden van de Pakistaanse soevereiniteit, maar Obama bleef stil. Zoals MOJWA stil bleef na oproepen van de VN om de wapens neer te leggen en hun geweldscampagne te staken.

In het grijze gebied tussen vrijheidsstrijd en jihadisme ontstond in 2011 een vacuüm dat de Libische en Tunesische regimes achter lieten na de Arabische lente. Dat werd opgevuld door opgesloten jihadisten die hun kans schoon zagen en ontsnapten om zich direct weer aan te sluiten bij verschillende terreurgroepen in Noord-Afrika. Met name MOJWA profiteerde hier van. In oktober 2011 dook de groep voor het eerst op, door het kidnappen van drie hulpverleners uit Italië en Spanje. Schattingen over het aantal slachtoffers in de strijd om Noord-Mali lopen uiteen van enkele honderden tot meer dan duizend.

In haar niet aflatende streven naar het invoeren van de sharia is MOJWA genadeloos. Amputatie en steniging zijn reguliere straffen geworden voor diefstal en overspel. Obama’s drones zijn schoner in het gebruik, maar net zo smerig aan de grond. Het effect is identiek: ontwrichting van de maatschappij en het zaaien van grootschalige angst onder de bevolking, precies zoals de Verenigde Naties terrorisme omschrijft.

Maar wat onderscheidt groepen als MOJWA nu van het Amerikaanse leger, en andere staten die terrorisme inzetten als middel? Waarom wordt de ene partij als terroristisch gezien en de andere niet? De enige schijnbare reden waarom MOJWA als terreurgroep te boek staat is omdat de dominante belangengroepen van dit moment dat nu eenmaal dicteren. Maar zijn de rechten van een land meer waard dan die van een volk, of een groep jihadisten? Als er maar genoeg mensen zijn die de sharia aanhangen, hebben die dan niet het recht op een staat? En zijn ze dan plotseling geen terroristen meer?

De Koerden kunnen hier over meepraten. Jarenlang stond deze voor autonomie strijdende groep te boek als terroristisch. Maar na een jarenlange strijd besturen ze nu de meest stabiele regio van Irak.  Inmiddels horen we de vraag of die goede, oude Koerden en haar broeders uit Turkije  (“het zijn toch wel erg goede soldaten!”) geen rol kunnen spelen in de strijd tegen IS steeds vaker. Het kan verkeren.

Zo verschuiven de rollen van good guy en bad guy op het wereldtoneel voortdurend en blijken bondgenootschappen zo opportunistisch als maar mogelijk, gegeven de situatie. In de maanden dat Islamitische Staat zoveel internationale verontwaardiging oogstte door haar verwoestende geweldscampagne, vonden in Saudi-Arabië tientallen executies plaats. Minstens acht daarvan door middel van onthoofding. Vorig jaar waren dit er zelfs 79. En toch; als terroristisch regime staat het Saudische koningshuis niet te boek, wel als betrouwbare handelspartner.

Iran deed daar nog een schepje bovenop met vorig jaar minstens 704 executies, waarvan de meeste via ophanging. Ook steniging maakt nog altijd deel uit van het strafrecht in dit overwegend sjiitische land, blijkt uit rapporten van Amnesty International. Hoewel Iran weer langzaam door de Amerikanen in de armen lijkt te worden gesloten, staat het land nog altijd op tal van zwarte lijsten als aanstichter van terreurdaden.

De scherpe veroordeling van de door Islamitische Staat uitgevoerde onthoofdingen door de Iraanse president Hassan Rouhani is hierdoor dubbelzinnig te noemen. Ook de Saudische grootmufti Sheik Abdulaziz Al al-Sheik, een van de meest vooraanstaande soenitische islamgeleerden ter wereld, noemde IS “de grootste vijand van de islam.” Maar wat zijn die uitspraken waard, als zij hun bevolking aan veelal dezelfde wetten onderwerpen als hun tegenstanders? 

Ondertussen heeft “The War on Terror” in de Verenigde Staten al zoveel beperkingen van vrijheden opgeleverd, dat Obama zich af moet vragen waarom hij al die drones nog richting Pakistan stuurt. The Patriot Act, de wet die op 26 oktober 2001 door het Amerikaans congres werd aangenomen, heeft burgerlijke vrijheden zozeer ingeperkt dat de vrijheid waar George Bush ooit voor zei te vechten op zijn zachtst gezegd aan inflatie onderhevig is. Guantanamo Bay is het bekendste voorbeeld. Een van de vele gezichten van de hysteria die zich liet zien na 9/11 is het weigeren van financiële diensten aan Arabische Amerikanen door bedrijven omdat de naam van de klant overeen kwam met die van een terreur-verdachte. De NSA mag na 9/11 weten wie waar welke schoenen besteld en het meelezen van e-mails heeft een vlucht genomen. Meer aanslagen op de privacy voor minder aanslagen op hoge gebouwen, daar kwam het op neer.

In The Global Terrorism Database staan alle sinds 1970 vastgelegde terroristische acties ter wereld. Het gaat om liefst 104.000 aanslagen, waarvan 2600 in de Verenigde Staten. De database is opgezet door The Science and Technology Directorate, dat valt onder het ministerie van Homeland Security. De gegevens werden verzameld om gedegen risicoanalyses te kunnen maken voor het Amerikaanse bedrijfsleven.

De grafieken laten interessante tendensen zien. Zo steeg het aantal terroristische aanslagen in Afghanistan van nul aan het einde van de jaren negentig gestaag naar 550 in de zomer van 2010. Binnen een jaar daalde dat aantal echter naar 460. Dit was nu net de periode die Larry Lewis onderzocht bij zijn studie naar de effecten van aanvallen met drones. Niet alleen maakte hij duidelijk dat er meer burgerslachtoffers vielen bij aanvallen met onbemande vliegtuigen, uit cijfers van de US Air Force bleek bovendien dat de Verenigde Staten in 2011 423 aanvallen uitvoerde met drones, het op een na hoogste aantal sinds het begin van de oorlog in Afghanistan. De regering in Washington sprak al snel van een succes: de verhoogde inzet van drones zorgde voor minder aanslagen. Dit bleek een misvatting.

Binnen een jaar groeide het aantal aanslagen met bijna 300% tot 1500 Of die allemaal zijn toe te schrijven aan de Taliban valt niet hard te maken – veel van de aanslagen zijn nooit opgeëist. Maar de enorme stijging van het aantal aanslagen, na een jaar met beduidend meer burgerslachtoffers door drones, is op zijn minst opmerkelijk. Het voorziet het idee dat iedere bom een veelvoud aan nieuwe “terroristen” oplevert van een op cijfers gebaseerde basis.

Om hoeveel slachtoffers gaat het hier eigenlijk? Uit cijfers van de United Nations Assistance Mission in Afghanistan (UNAMA) blijkt dat het aantal doden door toedoen van aanvallen door Taliban-strijders tot de zomer van 2010 opliep tot zo’n 2000 per jaar. Daarna liep het terug tot ongeveer de helft, maar een jaar later lag dat cijfer alweer op 2600. Zo wordt de Afghaanse bevolking van twee kanten bestookt: door de Taliban op de grond, door Amerikaanse drones vanuit de lucht. Als je als Afghaan nooit de krant leest, zou je bijna denken dat die twee tegen jou samen spannen.

Vanaf hier wordt het schimmig. Als landen ook terroristisch kunnen zijn, of op zijn minst terroristische daden steunen, komt de hele wereld in aanmerking. Het verschil met opstandelingen, rebellen of jihadisten is echter dat een land door de Verenigde Naties tot de orde kan worden geroepen. Toch bewijst Noord-Korea dagelijks dat je prima kunt overleven terwijl de rest van de wereld je uitkotst en doen de Verenigde Staten in haar zelfgekozen rol als politieagent wat zij goeddunken. Terreur als aanklacht voor misdaden tegen de mensheid wordt daarmee een losse flodder. Want ga maar na: sinds 9/11 misbruikt elke zichzelf respecterende staat terreur voor uiteenlopende zaken. Privacy wordt grootschalig geschonden en de vrijheid van meningsuiting wordt ingeperkt uit naam van de vrijheid. Zelfs punkbands worden opgepakt en gevangen gezet “om terreur te bestrijden,” zei Poetin.

Terrorisme is een containerbegrip geworden (of altijd al geweest), waar de winnaars uit de geschiedenis hun tegenstanders in dumpen. Als de winnaar verandert, verandert de terrorist; zie Nelson Mandela. De Afghaanse vrijheidstrijders die Rusland het land uit kregen werden de latere jihadisten die nu doelwit zijn van Obama’s drones. Wellicht is het daarom beter het woord terreur te vervangen door misdaden tegen de mensheid, een term die een stuk minder onderhevig is aan het politieke klimaat in de wereld. Een genocide is een genocide, ongeacht de uitkomst van een oorlog. Cynisch genoeg is het verlangen iedereen op de wereld die misdaden tegen de mensheid beging voor het internationaal gerechtshof te krijgen een utopische. Daarvoor kent de heersende macht teveel terroristen.