Trapt het kabinet met het stutten van de economie in de Concorde-valkuil?

‘Het kabinet blijft de economie flink stutten. Anders zou de 50 miljard euro die er het afgelopen half jaar is ingestopt, alsnog weggegooid geld zijn’, schrijft De Volkskrant. Het illustreert het probleem van de ‘gezonken kosten’, ofwel: waarom zou je ten halve keren als je al zo ver onderweg bent?

Je kent het vast: je staat in de rij bij de kassa en het schiet maar niet op. De andere rij gaat veel sneller. Als je daar was gaan staan, was je allang klaar geweest. Stap je over naar die rij? Meestal niet. Je moet dan weer opnieuw beginnen, en je hebt al die tijd voor niets in de ‘verkeerde’ rij gestaan. In economische termen heb je geïnvesteerd in die rij, en je wilt niet dat dat voor niets was: het sunk-cost- (gezonken kosten-) effect. Hebben mensen eenmaal tijd, geld of moeite geïnvesteerd, dan houden ze vaak te lang vast aan hun project. ‘Het gaat vast gauw bijtrekken’, zeggen ze tegen zichzelf – want hun weerstand om verlies te incasseren maakt mensen overoptimistisch. Of het nu een moeizame relatie is, een saaie film of een huis dat een bouwval blijkt te zijn, ze stellen zichzelf gerust dat de investering zich gaat terugverdienen en gaan juist dóór met investeren om dat te bevorderen.

Een ander woord voor het effect is de Concorde-valkuil , naar het vliegtuig dat werd ontwikkeld met Frans-Britse investeringen die werden gecontinueerd tot lang nadat het hele project als een regelrechte commerciële ramp kon worden beschouwd. Onze Betuwelijn is ook een voorbeeld. Door het sunk-cost -effect besluiten investeerders te snel dat het ‘point of no return’ gepasseerd is en dat ze niet meer kunnen stoppen en hun verlies nemen, met als gevolg: nog meer verliezen. In de politiek komt daar altijd het probleem bij van de zogenoemde ‘ mobilisatieparadox ‘: hoe groter de maatschappelijke onrust over een politiek besluit, hoe groter de kans dat politici zich ingraven en hun standpunt handhaven uit angst voor gezichtsverlies.

Het sunk-cost -effect is bovendien extra sterk bij mensen met een grote verantwoordelijkheid voor de investering. In een onderzoek moesten MBA studenten zich voorstellen dat ze een teleurstellende R&D investering hadden gedaan; deze studenten bleven veel grotere bedragen investeren in het hopeloze project dan studenten die te horen kregen dat hun voorganger de eerdere investering had gedaan. De zegswijze ‘goed geld achter slecht geld aangooien’ wordt hierdoor treffend geïllustreerd.

Het is niet duidelijk of de situatie nu vergelijkbaar is, want we kennen de rest van de route nog niet waar het kabinet aan begonnen is. Maar het kan geen kwaad ons bewust te zijn van het verschijnsel. Er is al heel wat geld gestopt in het stutten van de economie, en met elke nieuwe investering worden de ketenen van de gezonken kosten steviger en raken andere routes verder buiten beeld (bijvoorbeeld een ander verdienmodel waarin economie niet altijd hoeft te groeien). Politici zijn niet verheven boven menselijke gebreken en het sunk-cost -effect blijkt niet kleiner te zijn bij mensen met economische kennis. Wil je geen goed geld achter slecht aan gooien, dan geldt toch het oud-Hollandse motto “beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald”.