Trump, de Russische president

In New York Magazine staat deze week een uitgebreid stuk van journalist Jonathan Chait over de banden tussen Rusland en Trump. We gaan met de berichtgeving daarover om zoals we dwalen door een grot op zoek naar het einde, constateert hij. Omdat je niet weet waar de grot ophoudt, ben je geneigd bij iedere stap in het duister te denken dat je er bijna bent, dat de grot niet veel verder zal gaan. Zo is het ook met ieder stukje informatie dat over de Russische intriges naar boven komt. Nu weten we het wel ongeveer. Veel meer zal er niet zijn en voor iedere verdacht feit is wel weer een onschuldige, geruststellende verklaring te vinden. Zo ver zal het niet zijn, denken we in de grot. Zo erg zal het niet worden, denken we bij Trump.

Maar wat, schrijft Chait, als we bedenken dat we niet het einde van de figuurlijke grot naderen maar juist nog dichtbij de ingang zijn? Dat we alleen nog maar het begin kennen van de affaire? Vervolgens schetst hij hoe het mogelijk is dat Donald Trump een product is van het Kremlin.

De uitgesproken nationalistische politiek van Trump begon in september 1987, toen de zakenman een paginagrote advertentie plaatste in de New York Times waarin hij protesteerde tegen de Amerikaanse bescherming van Japan, een land dat sinds de Tweede Wereldoorlog militair niet meer zoveel voorstelt. Het was de eerste keer dat Trump zich in de wereldpolitiek stortte en de overeenkomst met wat hij deze week Europese partners toebijt over mogelijke terugtrekking van Amerikaanse troepen is saillant. Wie had er belang bij om de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Japan te ondermijnen? De Russen.

1987 is het jaar dat het begon, aldus Chait. In de zomer van 1987 bezocht Trump Moskou, daarheen gelokt door de Russische ambassadeur met de belofte dat hij er een hotel kon bouwen. Dat hotel is er nooit gekomen maar Trump bleek bij zijn terugkeer in de VS plots vervuld van politieke ambities. Enkele weken later volgde de opmerkelijke advertentie.

Volgens Chait is er niet zoveel bekend over dat Moskou-bezoek maar ik moest ineens denken aan een artikel dat ik kort na de verkiezing van Trump voorbij zag komen. Het betreft een oud knipsel uit een obscuur magazine, Executive Intelligence Report, uitgegeven door de populist Lyndon LaRouche en gevuld met complottheorieën.

Dit schreef het blad in augustus 1987 : “Hebben de Russen een Trump-troef? De Sovjets kijken naar verluidt uit naar een mogelijke deelname aan de presidentsverkiezingen door Donald Trump, de New Yorkse projectontwikkelaar die een fortuin heeft vergaard met onroerend goed-speculaties en een significant belang heeft in de met de georganiseerde misdaad gelinkte Resorts International. Trump ondernam in juli een volledig verzorgde en betaalde reis naar de Sovjet-Unie om te praten over het bouwen van wat luxe hotels voor de Russen. De Russen hebben me “schitterend behandeld” vertelde hij aan verslaggevers. (…) Kort na Trump’s terugkeer in de Verenigde Staten onthulde Mike Dunbar, een bekende Republikeinse organisator, plannen om Trump deel te laten nemen aan de voorverkiezingen van 1988 in New Hamsphire. Al zei Trump niets te weten van de plannen van Dunbar, wilde hij niet ontkennen dat hij interesse heeft om kandidaat te zijn voor het presidentschap.”

1987. De Amerikaanse president Reagan had de wapenwedloop sinds 1980 zodanig opgevoerd dat de Russische economie ineen zou storten als ze die wilden bijhouden. In het Kremlin zat Michael Gorbatsjov, een slimme, bedaagde heerser die weinig ophad met de dictatuur. Hij wordt gezien als een man die de wereld vrede bracht, het IJzeren Gordijn omver haalde en de Sovjet-Unie ten grave droeg. Dat is ook allemaal zo.

In het Westen werd het gevierd als een overwinning. We hadden de Koude Oorlog gewonnen! Francis Fukuyama schreef zijn inmiddels beruchte boek dat de geschiedenis ten einde was en de liberale democratie overal zegevierde. Sterker nog, links en rechts bestonden gewoon niet meer. Ideologieën konden naar de mesthoop.

Geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars. Dus zo leek het ook allemaal te zijn. Maar wat nu als de Russen in de jaren tachtig helemaal niet besloten hebben om het bijltje erbij neer te gooien? Wat als ze geconstateerd hebben dat het kapitalisme militair niet te overwinnen was maar wel via een heel andere weg? De westerse vorm van democratie kent namelijk een grote zwakte: het is een systeem dat in staat is zichzelf op te heffen. Dat beseften de oude Grieken die het bedacht hebben al. Ze hadden er zelfs een beveiliging voor, het ostracisme ofwel schervengericht waarmee poltici die een gevaar voor de democratie waren, verbannen konden worden.

De populisten die nu overal oprukken hebben enorm geprofiteerd van het overbodig verklaren van ideologiën. Iedereen heeft het altijd over het gebrek aan een groot verhaal bij linkse partijen maar aan de andere kant van het politieke specturm is sprake van eenzelfde leegte. Liberale waarden worden amper nog verkondigd of verdedigd. Rutte bijvoorbeeld heeft een hekel aan visie en meent dat je populisten moet verslaan met het goede soort populisme. Oftewel, je moet zelf ook populist worden.

Een kenmerk van populisme is dat het ideologisch heel dun is, je kunt er eigenlijk alle kanten mee op. Ideologieën als socialisme, liberalisme en conservatisme verdedigen allemaal waarden, populisme kent geen waarden en is niet uit op verdedigen maar op aanvallen. Het draait om vernietiging. Minder, minder, minder.

Trump ondermijnt het gesloten front van de westerse wereld effectiever dan een SS-20 raket. Europa is nu plots op zichzelf aangewezen. De Europese Unie zou weliswaar in staat zijn om zelf een machtig leger op de been te brengen maar Trump’s politieke geestverwanten in Europa, van Wilders tot en met Farage, zijn effectief bezig met het ontmantelen van de benodigde eenheid. Alles wat hij en zij doen, speelt Rusland in de kaart. Van de partij van Le Pen is gewoon bekend dat die rechtsreeks gefinancierd wordt door Moskou. Le Pen heeft weliswaar geen directe macht maar bepaalt wel voor een fors deel het politieke debat, of liever gezegd verlamt het. Het oprichten van een Europees leger, waar bijvoorbeeld de linkse leider Daniel Cohn Bendit al jaren voor pleit, lijkt verder weg dan ooit.

Iedereen kent wel het verhaal over de tactiek van de verschroeide aarde, de ingrijpende maar o, zo effectieve strategie van de Russen tegen de oppermachtige legers van Napoleon. Verzet je niet, verbrand zelf al je bezittingen, trek je terug en de vijand raakt vanzelf uitgeput in een verwoest landschap. Het sterke van die strategie is dat deze contra-intuïtief is. Je vernietigt zelf je land om zo uiteindelijk de vijand te verzwakken en te overwinnen. Het neerlaten van het IJzeren Gordijn zou wel eens eenzelfde tactiek geweest kunnen zijn. Je verwelkomt de democratie om haar te vernietigen.

Ik besloot eens na te gaan wat er is gebeurd met Mike Dunbar, de man die Trump in 1987 uit het niets kandidaat wilde maken. Hij trok zich in 1992 plots geheel terug uit de politiek en schreef een kinderboek over tijdreizen. Inmiddels is hij meubelmaker. Hij stemde voor Trump. De Boston Globe zocht hem op in 2014 toen het gerucht ging dat Trump zich mogelijk in de strijd zou werpen. Het leek Dunbar een goed idee. Het ideaal van de meubelmaker is dat alle politieke partijen worden opgeheven, zegt hij tegen de verslaggever. Hij laat hem ook een exemplaar van ‘Art of the Deal’ zien, het boek dat Trump in 1987 ‘schreef’. Voorin staat een opdracht. “Voor Michael – ik waardeer je vriendschap zeer – je hebt een zeer opwindend deel van mijn leven geschapen – op naar de toekomst. Donald.”

Terug naar de vergelijking met de grot die Chait maakt. De journalist vraagt zich af of we aan het begin staan of het einde naderen. Dat is het nadeel van een grot, er is geen overzicht. Bij een grot snap je pas waar je bent beland als je het grotere plaatje ziet. Deze historische grot moet nog in kaart gebracht worden. Het kan er toe leiden dat de geschiedenis van de Koude Oorlog, zoals we die nu menen te kennen, er dan plots uit ziet als een wereldkaart uit de tijd van vóór Columbus.