Turkije kijkt naar het oosten

Begin dit jaar plaatste de NAVO Amerikaanse, Duitse en Nederlandse Patriotraketten in Turkije. Om bescherming te bieden tegen een aanval uit Syrië. Turkse defensiespecialisten werden zo en passant aan de kwaliteiten van de Patriots herinnerd. Kwam goed uit, want Turkije is in de markt voor een eigen luchtafweersysteem. Raytheon, de Amerikaanse producent van de Patriots, werkte eerder samen met de Turkse defensie-industrie en dacht de winst al binnen te hebben. De in Turkije regerende Gerechtigheids-en Ontwikkelingspartij (AKP) besliste voorlopig echter anders.

China Dat de Turkse interesse uitgaat naar het Chinese Patriotequivalent, leidde in NAVO-kringen tot verbaasde gezichten. Omdat een NAVO-land met Chinese wapens een vreemde vertoning blijft, maar ook uit praktische overwegingen. Het systeem dat China in de aanbieding heeft sluit simpelweg niet aan bij het materiaal van de NAVO. Het kan bijvoorbeeld niet gekoppeld worden aan het op Iran gerichte NAVO-radarsysteem. Anders gezegd, met Chinese raketten kan Turkije wel schieten, maar weet het niet waarop.   Omdat het NAVO-systeem dat in gevechtssituaties vriend van vijand onderscheidt niet op Chinese luchtafweerraketten past, is de combinatie met de F-16 gevechtsvliegtuigen van Turkije ook al geen beste. Bijkomend probleem is dat de NAVO de geheime data van het friend/foe detectiesysteem niet in Chinese handen wil laten vallen en dat het de Turkse plannen zeker als een risicofactor in dat verband zal beschouwen.   Turkije noemt de acceptabele technologie en de gunstige prijs als voordelen van de Chinese aanbieding. Ook zou de Turkse defensie-industrie door een overeenkomst met China waardevolle kennis kunnen opdoen. Die pluspunten wegen echter niet op tegen het nadeel van incompatibiliteit met andere NAVO-landen. Dat weet men in Ankara natuurlijk ook. Mogelijk pretendeert Turkije belangstelling in Chinese afweerraketten om betere leveringsvoorwaarden af te dwingen bij westerse wapenproducenten. Maar ook dan blijft de vraag waarom Turkije deze manoeuvre via China speelt.   De betrekkingen tussen China en Turkije kennen ups en downs. Er is een conflict over de in cultureel en religieus opzicht aan Turken verwante Oeigoeren in de provincie Xinjiang. Tot verdriet van China steunt de Turkse regering hun streven naar zelfstandigheid. Zware repressie tegen protesterende Oeigoeren leidde in 2009 tot een scherpe Turkse veroordeling van China. Premier Erdogan sprak van ‘genocide’ en zijn minister van Handel riep op tot een boycot van Chinese producten. Er kwam geen oplossing voor dit conflict, maar toch verbeterden de Turks/Chinese betrekkingen een jaar later. Met handelsverdragen en een overeenkomst over uitwisseling van technologie als resultaat.   SCO Verder werd Turkije in 2012 dialoogpartner van de uit China, Kazachstan, Kirgizië, Rusland, Tadzjikistan en Oezbekistan bestaande Sjanghai Cooperation Organisation (SCO). De SCO behelst niet alleen culturele en economische samenwerking, maar ook gezamenlijke militaire oefeningen. Om die reden wordt het als tegenhanger van de NAVO beschouwd. Dat NAVO-lid Turkije officiële relaties met de SCO aanknoopte was daarom hoogst ongebruikelijk.   Premier Erdogan omschreef het dialoogpartnerschap met de SCO als signaal over het Turkse (on)geduld aangaande EU-lidmaatschap. Klonk als een dreigement: laat Turkije snel tot de EU toe, anders verliest de NAVO een partner. De recente Turkse interesse in een Chinees luchtafweersysteem is een soortgelijk signaal. Toch zal het zo’n vaart niet lopen. Erdogan kon dan grapjes maken met de Russische president Putin over volwaardig SCO-lidmaatschap van Turkije, maar door inzichtelijke verschillen met de SCO-landen is die kans erg klein op korte termijn. Over Syrië wordt bijvoorbeeld extreem verschillend gedacht. Terwijl Turkije zo snel mogelijk een einde wil maken aan het regime van Bashar Al-Assad, hebben China, Rusland en Iran (dat de observer status heeft binnen de SCO) op z’n zachtst gezegd meer begrip voor de situatie van de Syrische president.   Antiwesterse stemming Op iets langere termijn zou Turkije echter heel goed richting de SCO kunnen groeien. Dat de VS en de EU na het protest rond Istanbuls Gezipark tot een ‘internationaal complot’ tegen Turkije werden gerekend, toont hoe snel de perceptie van het buitenland in Ankara verandert. Wanneer die antiwesterse stemming aanhoudt, zal de Europese politiek moeten overwegen hoe en in wat voor vorm Turkije aan boord kan worden gehouden. Of er ontstaat op den duur het risico dat dit strategisch gelegen en economisch snel gegroeide land binnen een oosterse invloedssfeer komt te liggen.   Het idee dat de NAVO een belangrijk lid kwijtraakt heeft vanuit een anti-imperialistisch standpunt wellicht amusante kanten, maar de mensenrechten in Turkije zouden er onder te lijden hebben. De SCO zal Turkije zeker niet berispen over mensenrechtenschendingen zoals het Europees hof voor de rechten van de mens (ECHR) dat gewend is. Naarmate dergelijke connecties met de EU vervagen zullen ondemocratische tendensen steeds meer vrij spel krijgen in Turkije. Kortom, voor Turken die aan westerse vrijheden en democratische normen hechten is de naar het oosten kerende Turkse blik een veeg teken.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.