Turkije, zwart geld en drugs

Hoewel ik al een tijdje in Turkije woon valt me nog vaak op hoe schoon Turken zijn. Goed, op straat kom je nog wel eens een troep tegen, maar binnenshuis gaan huisvrouwen tot het uiterste om de boel zo schoon mogelijk te houden. Veel Nederlanders kunnen daar een punt aan zuigen, echt. Ik ben het gedeeltelijk over gaan nemen. Vroeger, in Nederland, sjouwde ik onbekommerd met mijn schoenen aan een woonkamer binnen, maar nu zie ik in hoe barbaars dat eigenlijk is. Tijdens een bezoek aan Nederland verras ik tegenwoordig menig landgenoot door voor de deur mijn schoenen uit te trekken, zoals dat in Turkije gebruikelijk is.

Die hang naar reinheid kreeg in de jaren tachtig een heel andere invulling dan schoenen uittrekken. Turkije was toen (al) een paradijs voor het witwassen van crimineel geld. Er viel heel wat te wassen, want Turkije was (en is) een belangrijk land voor de doorvoer naar West-Europa van heroïne uit landen als Afghanistan en Pakistan. De opbrengst van deze lucratieve handel leverde een leuke bijdrage aan de Turkse economie. Zo werden er hotels van gebouwd in streken waar de toerisme-industrie tot ontwikkeling kwam. Erg geheimzinnig werd er niet over gedaan, tot aan de hoogste niveaus wist men van de hoed en de rand. Het aldus witwassen van criminele gelden werd daar zelfs gestimuleerd.

Turgut Özal Neem voormalig premier Turgut Özal. Hij zag in dat drugshandel en witwassen twee belangrijke steunpilaren waren van de economie, daar deed hij niet moeilijk over. De Nederlandse criminologen Frank Bovenkerk en Yücel Yesilgöz beschreven in hun boek De Turkse Maffia hoe Özal in 1989 samen met twee Turkse bankiers naar Zwitserland trok voor een onderhoud met de Libanese witwasexpert Mamoud Shakarchi. Özal was bereid Shakarchi een bank op Noord-Cyprus (opvallend veel Turkse banken zijn daar gevestigd) te schenken wanneer de Turkse georganiseerde misdaad van zijn diensten gebruik kon maken. Özal moet een droompremier zijn geweest voor de maffia. Ooit besloot hij tot een amnestieregeling voor verdachten van drugshandel.

Turkije behoorde lang tot de landen die weigeren internationale verdragen te ondertekenen tegen witwassen. In 1995 kwam er iets van een verandering op gang. Onder internationale druk nam het Turkse parlement dat jaar een wet aan om dergelijke praktijken te voorkomen. Daar gingen jaren van loze beloften aan vooraf, waarin wetsvoorstellen telkens op niets uitliepen in de speciale parlementscommissie tegen witwassen. Maar ook nadat de wet er eenmaal door was, stuitte het nog niet op veel problemen om met een koffer bankbiljetten van duistere afkomst bij een bank aan te kloppen. Banken waren toen bijvoorbeeld nog steeds niet verplicht de financiële autoriteiten in kennis te stellen.

In 1996 ratificeerde Turkije verder het Verdrag van Wenen uit 1988 over de handel in verdovende middelen. Een jaar later constateerde de Duitse rechter Rolf Schwalbe dat toenmalig premier Tansu Ciller contacten onderhield met drugshandelaren. In Turkije leidde deze uitspraak tot veel protest. Daar heeft Ciller zich ook nooit in dit verband hoeven verdedigen. Ook nadat de Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) in 2002 voor het eerst een regering gevormd had kwam dat niet aan de orde. De AKP beweert in het reine te willen komen met de zwarte pagina’s in de Turkse geschiedenis, maar Ciller blijft de dans ontspringen. Haar belangrijkste handlanger, de oud-minister en voormalig politiechef Mehmet Agar, is weliswaar verleden jaar veroordeeld voor het leiding geven aan een criminele organisatie, maar het onderwerp drugs werd tijdens zijn proces ontweken. De rechter kwam niet verder dan de vage conclusie dat Agar aan het hoofd had gestaan van een organisatie met een intentie tot criminele activiteiten. Agar kwam er vanaf met een voor Turkse begrippen bijzonder lage straf.

FATF AKP wordt vooral door medestanders als AK-partij geschreven. ‘AK’ betekent in het Turks wit en daarmee moet benadrukt worden dat de partij van premier Erdogan zuiver op de graat is. Dat klinkt goed, maar ook jaren later was Turkije nog doelwit van kritiek over witwaspraktijken bij banken. Met name van de Financial Action Task Force on Money Laundering (FATF), een intergouvernementele organisatie die in 1989 op initiatief van de G7 werd opgericht, en zoals de naam aangeeft gericht is tegen het witwassen door banken. Later kwam de nadruk voor de FATF te liggen op de rol van de bankwereld bij het financieren van terrorisme.

Turkije behoorde tot de eerste 36 leden van de FATF. Maar ook tot de leden die zich vanaf het prilste begin niet aan de regels hielden over witwaspraktijken en het financieren van terrorisme. Tot die conclusie kwam de FATF al in 2005. In mei van dit jaar vond men het welletjes. Turkse politici deden duizenden beloften, maar er gebeurde helemaal niets, waarop de FATF een ultimatum stelde. Als binnen vier maanden geen maatregelen werden genomen zou Turkije geschorst worden als lid. Dat laatste ging aan de EU niet voorbij. Het onlangs verschenen ‘Progress Report’ van de EU over Turkije meldt de bevindingen van de FATF.

De lezer raadt het waarschijnlijk al: vier maanden later was er nog steeds niets gebeurd. Dus volgde schorsing van Turkije als FATF-lid en een nieuw ultimatum. Wanneer in februari 2013 niet voldaan is aan de gestelde voorwaarden zal de FATF Turkije schrappen als lid. De consequenties van deze maatregel mogen niet onderschat worden.  Turkije zal dan door de FATF op een lijn geplaatst worden met landen als Iran en Noord-Korea. Dit kan leiden tot embargo’s op kapitaalstromen en handel, zowel als tot het schrappen van betrekkingen met financiële instituten, zoals de Europese Investeringsbank (EBI). Dat laatste zal ongetwijfeld een negatief effect hebben op projecten die de nog vaak gebrekkige infrastructuur in Turkije moeten verbeteren. Ondernemers in de provincie zullen daar de dupe van worden. De ondernemers waarvan de AKP zich als vertegenwoordiger opstelt.

Dope Uiteraard is het de vraag hoe een van de snelst groeiend economieën in de wereld het kan laten gebeuren om met deze dreiging geconfronteerd te raken. Turkije kent terrorisme van diverse pluimage, waardoor het alle reden zou moeten hebben om de financiering ervan uit te sluiten. Er is verondersteld dat het komt omdat de Turkse regering moeite heeft met de definitie van terrorisme, bijvoorbeeld omdat het de Koerdische PKK wel als zodanig wil aanmerken, maar de Palestijnse Hamas niet. Aan de andere kant barst Turkije nog altijd van het zwarte geld. Maatregelen tegen de financiering van terrorisme door banken zouden gelijktijdig de mogelijkheden beperken om dat wit te wassen. 

Zwart geld komt in Turkije uit alle hoeken en gaten. Van de bouwsector tot en met de handel in vrouwen. Maar uh,…hoe zit het met de dope? Niet in de laatste plaats omdat het een bekend gegeven is dat terrorisme vaak via drugshandel wordt gefinancierd. OK, het is een tegenwoordig nauwelijks besproken onderwerp als het over Turkije gaat, maar van de ‘smack’ die vanuit Afghanistan in westelijke richting vertrekt wordt slechts een minuscuul deel door Turkse autoriteiten in beslag genomen. Zo minuscuul dat je, ondanks het mogelijke gebruik van andere routes, op je vingers na kan tellen dat er heel wat heroïne door gaat. Wellicht niet zoveel als vroeger, maar nog altijd genoeg om er een gedegen wasserette voor te kunnen gebruiken.

Wanneer je het in de jaren negentig over drugs in Turkije had kwam een indrukwekkende roedel fascistische Grijze Wolven voorbij draven. Zeker nadat Tansu Ciller de Koerdische ‘zakenmannen’ had uitgeschakeld, kregen zij veel te zeggen in de business. In samenwerking met veiligheidsdiensten als de strijdkrachten, de gendarme, de politie en de verschillende inlichtingenclubs, die ook hun aandeel in de winst pakten. Maar over Grijze Wolven hoor je nagenoeg niets meer, terwijl de AKP-regering een einde maakte aan het zelfstandige karakter van de strijdkrachten.

Kortom, wie bestiert in de 21e eeuw de doorvoer van verdovende middelen in Turkije? Wie het weet mag het zeggen.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije Volg Peter Edel ook op Twitter