Turkse premier benoemt complotdenker tot adviseur

Vorige maand noemde ik hem al: de controversiële Turkse tv-presentator en econoom Yigit Bulut. Toen omdat zijn bizarre samenzweringstheorieën populair zijn onder medestanders van premier Erdogan en diens Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP). Onlangs werd Bulut tot adviseur van Erdogan benoemd, een verontrustende ontwikkeling.

Haargel Volgens Bulut werden de demonstranten in Istanbuls Gezipark gefinancierd door de Duitse luchtvaartmaatschappij Lufthansa. De Duitsers zouden Erdogans plan vrezen om in Istanbul een grote luchthaven te doen verrijzen. Bulut belooft bewijzen, maar zoals gebruikelijk bij hem blijven die uit. Toch klinkt het nog aannemelijk vergeleken met zijn piéce de resistance : de constatering dat duistere internationale machten Erdogan via telekinese trachten te vermoorden. Dat er geen wetenschappelijke basis bestaat voor telekinese (het beïnvloeden of bewegen van materie via ‘geestkracht’) doet er niet toe. Erdogans conspiracy minded achterban zou het waarschijnlijk ook geloven wanneer Bulut beweert dat buitenaardse beschavingen tegen de AKP samenzweren.   De benoeming van Bulut tot Erdogans adviseur zal onder AKP-stemmers en liefhebbers van zijn programma op het tv-kanaal 24-TV tot blijdschap hebben geleid. Serieuze journalisten stonden eerder nauwelijks bij hem stil. Ze kenden hem toen vooral vanwege zijn overmatig gebruik van haargel. Nu niemand meer om Bulut heen kan heerst zowel verbazing als verontrusting. Ik vroeg een oudgediende journalist in Istanbul over de benoeming van Bulut. Hij zei:

Ik weet niet of ik in lachen zal uitbarsten, of doodsbenauwd moet zijn.

Kort na zijn benoeming verklaarde Bulut zich bereid voor Erdogan te sterven. Klinkt theatraal, maar in Turkije wordt zo vaker eerbied voor politieke leiders uitgedrukt. De oprichter van de extreem rechtse Grijze Wolven, Alparslan Türkes, werd het bijvoorbeeld eveneens door zijn aanhangers toegeroepen.   IMF Toch blijft Buluts loyaliteit tegenstrijdig, want niet al te lang geleden was hij verre van positief over Erdogan. Toen noemde hij hem nog een ‘fascistische bedreiging’ van het Turkse secularisme. Dat Bulut van mening is veranderd komt naar zijn zeggen door de afwijzende opstelling van de premier ten aanzien van het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Bulut:

Erdogan werd voor mij een onvervangbare leider op de dag waarop hij zich van het IMF distantieerde. Ik ben bereid te sterven voor een leider die een einde maakt aan 170 jaar financiële gevangenschap.

Aangezien de Turkse Republiek nog geen honderd jaar bestaat en het IMF veel korter, moet Bulut het over de enorme schuldenlast hebben die het Ottomaanse Rijk aan het einde van haar bestaan bij Europese bankiers opbouwde. Dat die schulden volgden uit de verouderde structuur van het sultanaat en de pertinente afwijzing om te moderniseren, laat Bulut heel slinks buiten beschouwing. Logisch, want dergelijke negatieve kanttekeningen staan haaks op de bewierookte eer en glorie van de Ottomaanse periode binnen de AKP, zijn nieuwe werkgever.   Zonder nu direct op de bres te springen voor het IMF is het wat kinderachtig en ook nogal ondankbaar van Erdogan en Bulut om dit instituut zwart te maken. Het aandeel van het IMF bij de economische groei van Turkije mag niet onderschat worden. Dat begreep ik een tijdje geleden van een top-econoom die tegenwoordig voor een grote Turkse bank werkt, maar eerder aan een vooraanstaand internationaal financieel instituut verbonden was. Voor hem is het succes van de Turkse economie vooral het succes van het IMF en veel minder van de AKP. Hij zei dat de AKP aanvankelijk van toeten noch blazen wist over economie en slechts de IMF-richtlijnen volgde waar de voorgaande regering al mee akkoord ging.   Dat de recente devaluatie van de Turkse lira en de stijging van de rente vooral werden veroorzaakt door zwaktes van de Turkse economie (zoals het nijpende handelstekort) die de AKP niet heeft kunnen verhelpen, wil Erdogan niet weten. Tot overmaat van ramp valt de groei van de Turkse economie volgens recente cijfers danig tegen. Erdogan zou simpelweg kunnen erkennen dat iedere economie ups en downs kent, maar dat ligt niet in zijn aard. Dus grijpt hij naar een bliksemafleider en geeft het IMF een kat. Daarmee treedt hij opmerkelijk genoeg in de voetsporen van de seculiere hardliners die hij zo verguist. Zo wilde de zeer seculiere Ahmet Sezer, die tot 2007 president van Turkije was, al niets van het IMF weten.   Creditcard Ook op particuliere banken heeft Erdogan het voorzien. Zij worden ‘rijk aan het zweet van de mensen’, zegt hij. Zal beslist; een waarheid als een koe zelfs. Maar het is een late roeping. Want toen er nog geen vuiltje aan de lucht was over de groei van de Turkse economie gedroeg Erdogan zich poeslief tegenover de banken die hij nu tot volksvijand degradeert. Noch had hij in de eerste twaalf jaar van zijn premierschap een probleem met de torenhoge rente die zij heffen op creditcardschuld. Nu opeens wel. Nogmaals: een late roeping.   De combinatie van zorgen over de economie en de naderende verkiezingen noopt Erdogan tot een andere benadering. Eentje waarbij een aanval op het particuliere bankwezen indruk moet maken op de miljoenen laag gesitueerde AKP-stemmers die vaak onder enorme (creditcard)schuld zwoegen. Erdogan ging zelfs zo ver om hen op te roepen geen creditcards van particuliere banken meer te gebruiken. In plaats daarvan kondigde hij een creditcard aan met een lagere rente die geïntroduceerd zal worden door een staatsbank.   Je zou het een aardig initiatief kunnen noemen, al is het natuurlijk een zuiver staaltje populisme. Bovendien staat deze manoeuvre op scheve voet met de jarenlang door Erdogan gepredikte liberalisering van de economie, zoals die door het IMF werd voorgeschreven.   Is Erdogans gekat op particuliere banken en het IMF een signaal dat hij bedenkingen krijgt over het neoliberalisme? Begint de liberale kern van dit economische beginsel tot wrijving te leiden met zijn drang om Turkije waar mogelijk te controleren? Wie zal het zeggen? Zijn nieuwe adviseur Yigit Bulut wellicht. 

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.