Turkse verkiezingen begin van het einde voor Erdogan?

De verkiezingen in Turkije hebben een duidelijke winnaar opgeleverd. De AK Partij van Premier Ahmet Davutoglu heeft ruim 49% van de stemmen behaald, en daarmee de oppositie ruimschoots verslagen. Deze overwinning lijkt echter vooral een pyrrusoverwinning te zijn. Turkije gaat gebukt onder ernstige polarisatie, heeft last van groeiende economische problemen, dreigt internationaal steeds meer in een isolement te geraken en balanceert op het randje van een burgeroorlog tussen bevolkingsgroepen. De oorzaak van al deze problemen ligt voor een belangrijk deel bij diezelfde AKP, en dan met name bij de (vooralsnog) werkelijke leider van de AKP, de Turkse President Recep Tayyip Erdogan.

Het lijkt op zijn minst verwonderlijk dat in een land dat gebukt gaat onder een groeiend aantal grote problemen de persoon die hiervoor verantwoordelijk is opnieuw de verkiezingen wint. In een tijd van teruglopende economische groei, sterke maatschappelijke polarisatie,  afnemende persvrijheid, toenemende onderdrukking van kritische stemmen, negatieve effecten van de Syrische burgeroorlog die steeds duidelijker worden en de dreiging van een burgeroorlog in zuidoost Turkije, is het op zijn minst opvallend dat de partij die de laatste jaren voor dit alles verantwoordelijk is geweest door de Turkse kiezer wordt beloond met een verkiezingsoverwinning.

Wat helemaal opvallend is, is dat de Turkse kiezer buiten Turkije in nog grotere getale AKP stemt. In Nederland stemde een kleine 70% van de kiezers  op de AKP, tegenover een kleine 50% in Turkije. Het percentage AKP aanhangers ligt dus vele malen hoger onder Turkse Nederlanders dan onder Turken in Turkije. Wat dit feit nog opvallender maakt is het gegeven dat bij de afgelopen Provinciale Statenverkiezingen in Nederland maar liefst 83% van hen op progressieve en linkse partijen stemde (SP, PvdA, GroenLinks en D66). Een aanzienlijk deel van de Turkse Nederlanders stemt dus links-progressief in Nederland, maar rechts-conservatief in Turkije. De vraag is hoe men dit met elkaar kan rijmen. 

Terug naar de verkiezingen in Turkije. Internationale waarnemers van onder meer de Raad van Europa en de OVSE concludeerden dat deze oneerlijk verlopen zijn. ‘Helaas werd de campagne voor deze verkiezingen gekenmerkt door oneerlijkheid en, in ernstige mate, door angst’, stelde het hoofd van de parlementaire waarnemersmissie van de Raad van Europa. 

Aan de uitslag zal deze conclusie echte weinig veranderen. De AKP heeft haar meerderheid terug en zal zonder schroom en aarzeling een nieuwe regering aangevoerd van Premier Davutoglu gaan vormen. Op dit moment is de AKP en haar eigenlijke leider, President Erdogan, de constante machtsfactor in de Turkse politiek. Erdogan is op het zenit van zijn macht, en zijn positie lijkt onaantastbaar. Deze overwinning lijkt daar een bevestiging van te zijn. Wat zou er op dit moment voor hem fout kunnen gaan?

Met deze uitslag van de verkiezingen dienen een aantal factoren zich aan die ervoor kunnen zorgen dat deze overwinning voor Erdogan een pyrrusoverwinning zal blijken, factoren die in de (nabije) toekomst zijn machtspositie mogelijk zouden kunnen aantasten. Als eerste het feit dat de volledige macht nu weer in de handen van Erdogan ligt. Het toenemende autoritaire en megalomane gedrag van de Turkse President kan op den duur zelfdestructieve gevolgen hebben. Erdogan begint zichzelf steeds meer als De Staat te zien. Zoals het aloude spreekwoord al zegt: hoogmoed komt voor de val. Het risico bestaat dat Erdogan zichzelf en zijn macht zal gaan onderschatten en fouten zal gaan maken die hem op den duur zijn presidentschap zullen kosten. In een toenemend gepolariseerde maatschappij die last heeft van afnemende economische groei is dit risico evident.

Een tweede factor die zijn positie zou kunnen destabiliseren is het feit dat Erdogans Turkije heeft geleid tot een nationale politieke situatie die elk moment naar een burgeroorlog kan escaleren, om zo de macht weer te herwinnen. Om ervoor te zorgen dat hij bij de eerstvolgende verkiezingen weer de absolute macht zou krijgen, bracht hij het land op het randje van een burgeroorlog tussen Turken en Koerden. Mede door zijn handelen is de situatie in de afgelopen maanden ernstig geëscaleerd. Alleen met Erdogans medewerking kan de situatie weer de-escaleren. De vraag is of hij dit eigenlijk wel wil, en zelfs of hij ertoe in staat is, of dat er de afgelopen maanden krachten zijn losgekomen die niet meer afgestopt kunnen worden. In een Turkije dat ten onder gaat aan een burgeroorlog is een enkele politicus zeker van zijn positie.

Ten slotte loopt Erdogan het risico in de toekomst afgetroefd te worden door de huidige Premier en AKP leider, Ahmet Davutoglu. De verkiezingen hebben er niet toe geleid dat de AKP de supermeerderheid heeft die de partij in staat zal stellen om de grondwet te wijzingen en de positie van de President te verstevigen. In het Turkse staatsbestel blijft het ambt van de President vooralsnog dus een relatief ceremonieel ambt. De positie van de Premier blijft daarentegen sterk. Ahmet Davutoglu heeft een flinke overwinning binnengesleept. Kan deze overwinning in de toekomst mogelijk een bron vormen van onenigheid? Wat als Davutoglu ervoor kiest om niet langer de lijn van Erdogan te volgen, maar zijn eigen dominante positie in het systeem na te streven? Een mogelijk toekomstig conflict binnen de AKP over de macht over Turkije is zeker niet onwaarschijnlijk Het is zeer de vraag of beide politici in staat zullen blijven om zich in harmonie tot elkaar te verhouden. 

Al met al lijkt de overwinning voor Erdogan en de AKP dus op het eerste gezicht compleet, maar zijn er wel degelijk een aantal factoren die in de toekomst ertoe kunnen leiden dat deze overwinning een pyrrusoverwinning zal blijken te zijn. In hoeverre dit ook het geval zal zijn kan alleen de toekomst uitwijzen, maar wat in ieder geval zeker lijkt is dat de politieke situatie in Turkije de komende jaren verre van stabiel zal zijn.