Utopie in kilt

Vandaag is Schotland naar de stembus gegaan om te stemmen over onafhankelijkheid. Het lijkt erop dat het ja-kamp een kleine maar reële kans heeft om Schotland daadwerkelijk onafhankelijk te maken. Als dat gebeurt, zou het een eerbetoon zijn aan de kracht van de utopie. De Schotse onafhankelijkheid belooft een breuk met het bestaande en laat zien dat politiek wel degelijk leeft – zolang er maar iets op het spel staat.

Het is allemaal klein begonnen: twee jaar geleden besloot Cameron dat een het referendum zou komen, in de wetenschap dat de Schotten er in de peilingen niet goed voor stonden. Lang leek het er op dat zijn gok goed zou uitpakken en dat er een klinkende bevestiging van de status quo uit zou komen: de peilingen wezen erop dat schotse onafhankelijkheid met 60/40 weggestemd zou worden. In de afgelopen weken begonnen deze getallen te veranderen. De ja-campagne begon aan een ongelofelijke opmars en liep het verschil in. Nu is de kans op een overinning van het ja-kamp klein maar reëel.

Ergens is het ook niet zo vreemd dat de kansen gekeerd zijn. Het is ook wel wat om te wonen in een land dat acht van de tien armste regio’s van Noord-Europa herbergt, geen scheiding tussen kerk en staat heeft en waar het staatsbestel op veel punten nog middeleeuws is – er zitten doodleuk nog mensen in het Britse parlement omdat ze uit de goede baarmoeder gevallen zijn. Cameron is een verwerpelijke aristocraat van het soort die wij op het continent al tweehonderd jaar geleden onthoofd hebben. Londen is een neoliberale nachtmerrie: een winkelcentrum voor de superrijken, van de superrijken (Harolds is al jaren van een sjeik), waarvan de winsten direct weer naar het buitenland vloeien. Geen wonder dat de Schotten weg willen.

Toch is het belangrijk om je af te vragen waarom er juist hier, juist nu. Als je in zo’n land leeft, is de logische houding berusting in plaats van woede – er is zoveel om je druk over te maken. Ook Nederland zucht onder nodeloze bezuinigingen en de VVD kijkt net zo hard neer op de armen als dat de conservatieven dat doen – dus waarom slaat nu juist in Schotland de vlam in de pan?

Het heeft ermee te maken dat met het referendum de deur open gezet is voor radicale verandering. De nieuwe Schotse staat is een leeg canvas waar iedereen zijn hoop op kan projecteren. Hoewel Schotland er morgenochtend precies hetzelfde uit zal zien als vandaag is het de belofte van iets anders die het enthousiasme van mensen losmaakt. Op het moment dat iemand op zo’n manier de deur open zet voor radicale verandering kan de woede die eerst geen uitweg kon vinden omslaan in dadendrang – en dat is precies wat er in Schotland gebeurd is.

Die dadendrang blijkt niet alleen uit de opmerkelijk hoge deelname aan het referendum – de verwachtte opkomst ligt boven de 80% – maar vooral ook aan de enorme hoeveelheid publieke discussies waar het referendum toe geleid heeft. De mogelijkheid van een alternatief leidt ertoe dat mensen zich ineens weer voor politiek gaan interesseren. Door heel Schotland zijn debatten ontsproten, niet alleen over de vraag of Schotland onafhankelijk moet worden of niet, maar ook over de plaatsing van kernwapens, de verzorgingsstaat, monetair beleid, en allerlei andere onderwerpen die zijdelings met de onafhankelijkheidskwestie te maken hebben.

Van die debatten gaan een enorme emanciperende werking uit: de hele discussie gaat over linkse thema’s. De blijvende winst is dat talloze Schotten het referendum gebruikt hebben om zich op de hoogte te stellen van hoe hun vaak achterlijke en archaïsche land werkt. Zelfs als de Schotten in het Verenigd Koninkrijk blijven, is het politieke landschap blijvend veranderd onder invloed van het radicale alternatief, en daar kan geen verloren referendum wat aan af doen.