Vaccinatie-angst? Freeriders-probleem

Steeds meer mensen laten weten dat ze zich niet laten vaccineren als er een COVID-vaccin is of dat ze daar nog over twijfelen. De stemmen gaan op om publieke campagnes op te zetten, om mensen op andere gedachten te brengen. Politieke partijen keren zich daar juist weer tegen en willen garanties hebben dat inenten nooit verplicht zal worden en er ook geen sociale vaccinatiedruk wordt uitgevoerd.

Freeriders-probleem We benaderen het wel of niet laten inenten nu op een typisch westerse, liberale manier. Zelfbeschikkingsrecht over het lichaam als meest wezenlijke waarde bovenaan de moraliteitspiramide. Dat is een nastrevenswaardig principe, maar is ingewikkeld bij zogenaamde freeriders-problemen. In de sociale wetenschappen noemen we iets een freeriders-probleem, als een individu baat heeft bij niét meedoen of bijdragen, terwijl voor het bereiken van het effect juist iedereen mee moet doen en dat door een meerderheid ook als moreel beter wordt gezien. Je bent als freerider het beste af, als jij jezelf niet, of zo laat mogelijk, laat inenten, terwijl iedereen om je heen wel ingeënt is. Dan heb je namelijk wél de voordelen van groepsimmuniteit, waardoor je zelf niet besmet wordt, maar loop je geen risico op mogelijke bijwerkingen. Je lift mee op de solidariteit van de mensen om je heen. Net als met het vuurwerk van je buurman zeg maar.

Tribale veiligheid Freeriders-problemen los je niet op met influencers en Postbus 51-spotjes. Dat versterkt namelijk de kans op een gratis ritje. Als steeds meer mensen om jou heen gaan inenten, is er voor de freerider steeds meer kans op succes van zijn strategie. Freeriders-problemen vragen om stevig leiderschap en geen gepolder. Autonomie is ons hoogste goed in rustige tijden. Als oermensen gaven wij ooit autonomie op aan leiders, omdat het makkelijker is om samen mammoeten te vangen en sabeltandtijgers te verslaan. Alleen in ruil voor tribale veiligheid willen we leiders volgen. In crisistijd geven we makkelijker autonomie op dan in vrede. Bieden onze leiders geen veiligheid, en accepteren ze te veel freeriders in de tribe, dan duurt het nooit lang voor ze het dorp worden uitgegooid. Dat was zo in de oertijd en is nu niet anders.

Geen free rides Het vergt stevig leiderschap om het freeriders-syndroom te verslaan. In sommige samenlevingen, zoals in China, gaat dat makkelijker dan in ons polderland. Hier is de kunst om te zorgen dat de mensen die meedoen, die wel inenten en voor de collectiviteit gaan, duidelijke voordelen krijgen. Horecabonnen bijvoorbeeld. Eerder toegang tot festivals. Op kantoor mogen komen. Je kind naar de crèche kunnen brengen. Daarbij is een duidelijk moreel signaal aan twijfelaars nodig. Dat begint met taal en herdefiniëring. Stop met praten over anti-vaxxers alsof dat een levensovertuiging is. Wees klip en klaar. We accepteren geen free rides. Het is hier geen pretpark. Geen Black-Friday winkel mall. We gaan je niet in een dwangbuis leggen om te prikken, maar free rides zijn voor in simulatiegames. Niet voor de game that’s called life. Niet zolang er mensen in ontwikkelingslanden rücksichtslos verhongeren en op hun knieën zouden willen gaan om jouw vaccin zouden willen krijgen. Er is hier geen freeride-fastlane. Je doet mee. Of je blijft thuis in je eigen pretpark.