Val de Turkse democratie nu niet aan

Als er in 1915/16 een Armeense genocide plaatsvond, is het onzinnig deze te ontkennen of om dat woord in dit verband niet te mogen uitspreken in Turkije. Ik zeg ‘als’, omdat dan wel historisch en feitelijk duidelijk moet zijn dat het een genocide is.

In Turkije heeft een sterk nationalistische en sterk seculiere militaire kliek lang de dienst uit gemaakt. De wensen van het volk of de burgerlijke politici deden er voor hen niet toe. Reden dat er in de 2e helft van de vorige eeuw bijna om de 10 jaar een militaire staatsgreep in Turkije plaats vond. De laatste was in 1997. Nieuw in de laatste tijd is, dat Turkije bezig is zich te ontworstelen aan deze giftige slang.

Gevolgen daarvan zijn dat de rechtspraak nu onafhankelijker wordt en er voor het eerst hoge militairen worden aangeklaagd voor hun aandeel in de staatsgrepen. Voorts ook dat Koerden hun eigen taal mogen spreken en eigen tv-zender hebben. Een ander kenmerk is dat een mede door de liberale soefibeweging van de islamgeleerde Gethullah Gulen er een soort geweldloze Turkse lente aan de gang is via de opbouw van een  middenveld of civil society. Dat gebeurt ook onder de Koerden, waardoor de PKK-guerilla nu minder kinderen weet te werven.

Onderwijs, kadertraining en bevorderen van ondernemerszin zijn de middelen. Uit de opbouw van dat middenveld lijkt de (zeer) gematigde islamitische partij AKP van premier Erdogan te zijn voortgekomen. De Turkse islam is iets heel anders dan de Arabische. Het westen moet blij zijn met dit proces van democratisering van onderop in dit voor ons belangrijke land. Zeker nu we zien hoezeer juist het ontbreken van democratisering via zo’n middenveld de grote handicap is van een land als Syrië in haar bevrijdingsstrijd.

Politici maken fouten, zo ook Erdogan en zijn AKP, maar deze nu aanvallen op het Armeense bloedbad van 1916 is onverstandig. Ik was recent in Istanbul en sprak met diverse politici en journalisten. Emanuel Abaci, Syrisch-orthodoxe kerkbestuurder en tevens AKP-gemeenteraadslid van Istanbul zei me: ‘Als minderheidsgroepen hebben we, de Osmaanse tijd niet meegerekend, het nooit zo goed als nu, we beleven gouden tijden’.

Hij en anderen vragen van het Westen steun voor het proces van democratisering, dat nu gaande is en niet te luisteren naar de verdachtmakingen uit de hoek van de nog steeds niet (helemaal) verslagen militaire kliek Ergenekom, als zou de AKP van Erdogan een soort islamitische sharia willen vestigen, wat onzin is. De AKP wil de oude genocidewet herroepen, maar zolang dat niet lukt in het parlement, blokkeert ze nagenoeg elke aanklacht. Ieder kan nu in de praktijk het woord genocide in mond nemen, m’n gesprekspartners in Turkije doen dat ook als ze willen.

Ze begrijpen dan ook niet het spierballengedrag van Frankrijk, tenzij vanuit eigen electoraal gewin. Ook de gezaghebbende Armenische journalist Markar Esayan van de krant Taraf ziet dat zo. Natuurlijk vinden al mijn gesprekspartners, ook Emrah Ulker van Zaman, de grootste krant in Turkije, het Armeense bloedbad van 1916 verschrikkelijk net als ik. Het was in mijn visie toen zeker etnische zuivering, een verdrijven van een minderheidsgroep uit hun regio naar het buitenland, waarvan een deel had geheuld met de vijand, tevens een verdrijving in een koude winter, waar het hard en wreed aan toeging. Er was hierover wel een rechtsgeding in 1919, dat 55 hoge militaire verantwoordelijken veroordeelde tot ophanging.

Etnische zuivering is een grote misdaad, maar om dit genocide te noemen, moet er een plan zijn geweest om niet alleen een regio, in casu tegen de Russische grens aan, etnisch te ontruimen, maar tevens alle Armeniërs uit te roeien, ook die in de steden. Zo lang historici zo’n uitgesproken politiek document niet hebben gevonden, kun je beter volstaan met het te typeren als etnische zuivering, ook omdat de Armeniërs in  Istanbul toen ongemoeid bleven.

Ik begrijp dat Armeniërs graag erkenning willen voor wat hen is aangedaan in 1916, maar vind niet dat een Franse wet, laat staan deze, daarvoor het middel is. Dit geeft polarisatie jegens een land dat juist onze steun nodig heeft in haar strijd voor democratisering en het langzaam maar zeker afrekenen met zijn bezoedelde verleden vanaf de periode Ataturk. Nu er een gelijkluidende initiatiefwet van de Christen-Unie ligt, zal de Tweede kamer zo wijs zijn het Franse voorbeeld niet na te volgen. Hoop ik.

(Dr Hans Feddema is antropoloog, publicist, voorzitter van de Beweging voor Geweldloze Kracht en actief in De Linker Wang en GroenLinks. Net terug uit Turkije)          Volg Hans Feddema op Twitter