Van elkaar leren en elkaar inspireren

Avenida Paulista, het kloppend hart van São Paulo, met op auto’s en winkelramen de ons zo bekende afkorting SP. Hoogbouwflats, banken, woontorens, kiosken, marktstalletjes, oude villa’s in het groen waar gegoede burgers wonen die zich niet uit laten kopen door de nieuwe vastgoedrijken, het museum van moderne kunst en doorkijkjes naar lager gelegen buurten.

Ruim opgezet met meerdere rijstroken de ene en de andere kant op, zoals dat past bij een metropool die 12 miljoen inwoners telt en met forensensteden erbij op een inwonersaantal uitkomt dat boven dat van Nederland ligt. Wij, Emile Roemer, Hans van Heijningen en Brazilië-deskundige Peter Runhaar, zijn er om de grote linkse regeringspartij, de Arbeiderspartij (PT) van Lula en Dilma te bezoeken, met haar vertegenwoordigers ervaringen uit te wisselen en van elkaar te leren.

Nadat we de stad verkend hebben – wat geen straf is omdat je je ogen uitkijkt en het weer goed is -, hebben we een ontvangst op het Nederlands consulaat waar we ontvangen worden door Jan Gijs Schouten. Die heeft voor de lunch enkele vertegenwoordigers van het Nederlands bedrijfsleven en van de drie grote Nederlandse banken uitgenodigd. Die zijn in São Paulo goed vertegenwoordigd omdat de wederzijdse handels- en investeringsbelangen groot zijn. De heer Hans Mulder, die inmiddels 24 jaar in Brazilië woont en de Kamer van Koophandel vertegenwoordigt, is optimistisch over de nabije toekomst van het land. De protestbeweging van vooral studenten en middenklassemensen, die begin juli verrassend opkwam, zien hij en andere aanwezigen als de uitdrukking van een levende democratie die zich steeds verder verdiept. Hij verwacht dat een combinatie van een sterk toenemende middenklasse – door het succesvolle anti-armoedebeleid van de regering – in combinatie met meer inkomensgelijkheid legio kansen biedt voor de verdere economische ontwikkeling van het land.

Rick Torken, vertegenwoordiger van de ABN-AMRO, stelt ons op de hoogte van de problemen die de bank ondervond door de financiële neergang ten gevolge van de kredietcrisis. Afgelopen week is hij erin geslaagd om via de overname van een heel kleine Braziliaanse bank de komende tijd een speler van belang te blijven op de Braziliaanse markt. Torken roemt niet alleen de pioniersmentaliteit van de Brazilianen, maar ook de sturende rol van de Braziliaanse overheid ten opzichte van de financiële markten. De leiding van de Braziliaanse Centrale Bank omschrijft hij als ‘extreem professioneel’, waarbij hij opmerkt dat een bankencrisis zoals we die in 2008 in Europa hebben gehad in Brazilië niet plaats zou kunnen vinden.

Twee Braziliaanse vrouwen, een advocaat en een zakenvrouw, die beiden uitstekend Nederlands spreken, melden Emile dat zij zich in Nederland steeds minder welkom voelen. Zou de SP bereid zijn om de komende jaren met de PVV te regeren wanneer beide partijen als grote overwinnaars bij de volgende verkiezingen uit de bus zouden komen? Emile’s antwoord, ‘Nooit wanneer de partij van Wilders mensen uit blijft sluiten op grond van hun geloof of afkomst,’ valt goed. Ongevraagd krijgen we het advies om meer werk te maken van gesprekken met vertegenwoordigers van sectoren waarin men de SP niet kent of waarover nogal wat misverstanden bestaan. In de taxi naar de volgende afspraak, zegt Emile buitengewoon goede ervaringen te hebben met Nederlandse ambassadeurs en consuls in het buitenland.

In de taxi op weg naar de volgende afspraak. Wie zich niet helemaal prettig voelt in druk stadsverkeer, doet er goed aan om zijn ogen te sluiten in de auto. Zo relaxed en plezierig als de Brazilianen te voet zijn, zo raar doen ze als ze achter het stuur zitten. Afsnijden, toeteren, door rood rijden, over zebra’s scheuren, het schijnt er allemaal bij te horen. We gaan op weg naar het Wetenschappelijk Bureau (WB) van de PT, waar we met Artur Henrique, Joaquim Soriano (beiden met een kaartje ‘diretor’) en een dame zonder kaartje spreken. Het WB is het enige instituut van politieke partijen dat door de overheid gefinancierd wordt. Het bureau houdt zich bezig met een breed scala aan activiteiten: onderzoek, scholing, internationale samenwerking, informatie naar de 1,5 miljoen leden toe en het beschikt over een eigen uitgeverij. Interessant is dat zij – net als de SP – geen deel uitmaken van één internationaal netwerk, maar contacten onderhouden met linkse, sociaal-democratische en groene partijen. Met elkaar praten en van elkaar leren, is de insteek.

We komen uitgebreid te spreken over de protestbeweging van jongeren die zich vanaf juli met kracht gemanifesteerd heeft in alle grote Braziliaanse steden. Die protesten – tegen corruptie, tegen geweld, voor betaalbaar en goed openbaar vervoer, fatsoenlijk onderwijs en toegankelijke gezondheidszorg – zijn naar hun mening gerechtvaardigd, maar de huidige beperkte macht van de PT in het Congres, maakt het volgens hen onmogelijk om echt werk te maken van de klachten van de demonstranten. Het systeem waarin het bedrijfsleven de politiek financiert, het vakbonden verboden is partijen te financieren en een congres, waarin rechtse, dunbevolkte regio’s numeriek een te sterke positie hebben, zou het president Dilma onmogelijk maken om de demonstranten tegemoet te komen. Om die reden heeft de president de kat de bel aangebonden en de bevolking voorgesteld om tot een verbod van particuliere financiering van partijen en een gewogen systeem van parlementaire vertegenwoordiging te komen. In het huidige Congres bestaat daar slechts minimale steun voor; niet eens 171 van de 513 afgevaardigden steunen het plan, zodat nu ingezet wordt op het inzamelen van 2 miljoen handtekeningen om tot een initiatief te komen waar het Congres niet omheen kan.

Op weg naar afspraak drie van de dag. Valter Pomar, ondanks zijn jeugdige verschijning al meer dan 30 jaar PT-prominent, vindt het geen probleem dat we een half uur later komen. Zonder wollige diplomatieke intro, komt hij met een knallende voorzet. Links in Europa – het spijt hem – stelt erg weinig voor – ja, hij weet de SP een uitzondering is –, maar als noodzakelijke bondgenoot om Latijns-Amerika te helpen bij haar gevecht tegen de traditionele elites en haar bondgenoot de VS, heb je daar helaas weinig aan. Een deel van links in Europa heeft haar ziel verkocht aan de duivel (het neoliberalisme), een ander deelt koestert haar gelijk maar slaagt er niet in om een factor van belang te worden.

Wat betreft de jongerenprotestbeweging, geeft hij aan dat de PT die voluit steunt. De verkiezingen die voor oktober volgend jaar – na het Wereldkampioenschap voetbal – op stapel staan, worden heel, heel moeilijk. Want het winnen van de presidentsverkiezingen op zich zal onvoldoende gewicht in de schaal leggen als niet tegelijkertijd een verandering plaatsvindt in de politieke verhoudingen in het Congres. Zonder een blad voor de mond te nemen, somt hij de zwakheden van zijn eigen partij op: de achterban veroudert, de band met sociale bewegingen – vakbonden, milieubeweging, studentenbeweging – is in sommige gevallen sleets geworden en de politieke cultuur is er een van armoede, dat wil zeggen gebrek aan inspiratie en zinvol debat. Pomar geeft aan blij te zijn dat de sociale onvrede nu tot ontbranding is gekomen. ‘Dat geeft ons meer dan een jaar om te laten zien dat wij de boodschap gehoord hebben en samen met de generatie die voor het eerst sinds meer dan twintig jaar de straat opgaat, gaan werken aan een socialer en beter Brazilië’. Tot slot geeft Pomar aan geïnteresseerd te zijn in nauwere communicatie en samenwerking met de SP. ‘Ik kom graag naar Nederland en Europa als ik daar iets nuttigs kan doen. Maak je geen zorgen om reis- en verblijfskosten, maar zorg voor een agenda die ertoe leidt dat we vooruit komen, hier en in Europa.’ Om half acht, half een Nederlands tijd, zit onze eerste vruchtbare bezoekdag erop.

Dit artikel staat ook op de website van de SP