Verkiezingen in Taiwan in vijf kernpunten

2016: verkiezingsjaar. De ogen van de wereld zijn op de Verenigde Staten gericht terwijl het land bepaalt wie de nieuwe president van ’s werelds supermacht wordt. De Democraat Hillary Clinton, in wie we ons als Europeanen nog enigszins kunnen herkennen, of blaaskaak Donald Trump, een soort superincarnatie van George W. Bush, leunend op radicale “bent u met ons, of bent u tegen ons”-retoriek.

Maar Amerika is niet het enige land dat in 2016 naar de stembus gaat – ook nietig Taiwan, een naar Aziatische maatstaven land van bescheiden omvang en inwonertal (23 miljoen; grootte van Nederland), kiest een nieuw parlement én een nieuwe president. Hoewel er doorgaans weinig aandacht voor is, zijn de nationale verkiezingen op Taiwan mogelijk de belangrijkste volkspeiling van dit kalenderjaar – wellicht op de VS na.

Mocht Taiwan op 16 januari aanstaande – zoals verwacht wordt – de leider van de huidige oppositiepartij voor het presidentschap kiezen, dan breekt er een periode van onzekerheid aan waarin Peking en Taipei een nieuwe verstandhouding moeten vormen om het tere evenwicht in de Straat van Taiwan te bewaren. Hoe goed dit slaagt heeft tevens haar weerklank in de betrekkingen tussen China en de Verenigde Staten. Bekoelen die, dan zal uiteraard ook de rest van de wereld de kou voelen.

De kwestie rondom de onafhankelijkheid van Taiwan is, op termijn, hét grootste struikelblok in het voorbestaan van vreedzame betrekkingen China en de Verenigde Staten – meer dan de militarisering van de Zuid-Chinese Zee, meer dan China’s bescherming van Noord-Korea, en meer dan het ondemocratische politiek bestel van China zelf. De standpunten van Peking en Washington ten opzichte van Taiwan zijn al 70 jaar lang onverenigbaar: China wil Taiwan inlijven als afvallige provincie; de VS bewaakt de onafhankelijkheid van Taiwan als democratisch bastion.

Hieronder vindt u, in vijf aandachtspunten, waarom de aankomende verkiezingen in Taiwan zowel extra interessant als beladen zijn.

Een vrouwelijke president? Om met een relatief luchthartig punt te openen – de kans is wezenlijk dat Taiwan op zaterdag voor het eerst in haar geschiedenis een vrouwelijk president zal verkiezen. Tsai Ying-wen, leider van de Democratische Progressieve Partij (DPP) , de huidige oppositie, gaat riant aan kop in de opiniepeilingen. En hoewel deze metingen historisch gezien niet altijd even accuraat zijn, wordt Tsai’s voorsprong van – in sommige peilingen – meer dan 20 procentpunten op concurrenten Eric Chu en James Soong door Taiwan-kenners als niet te overbruggen beschouwd.

Het waarschijnlijk aantreden van vrouwelijk staatshoofd is een goede zaak voor een land dat op papier gendergelijkheid erkent en nastreeft, maar in de praktijk wel degelijk sterke arbeidsdiscriminatie naar gender kent. Er bevinden zich weinig vrouwen in leidinggevende posities, en zwangerschap heeft vaak ontslag tot gevolg. Als resultaat heeft Taiwan een van de laagste geboortecijfers ter wereld – ver onder het verversingspeil. De verwachting is dat Tsai de genderproblematiek zal aanpakken waar haar mannelijke tegenhangers dat niet konden (of wilden) – à la Hillary in de Verenigde Staten, dus.

Verdieping van de Chinese democratie Taiwans democratie is jong; de overgang van dictatuur naar democratie werd pas gemaakt in de transitiegolf van de jaren ’90. De cruciale test van deze liberalisering volgde in 2000, toen de regerende Nationalistische Partij (ook wel bekend als de KMT) het stokje overdroeg aan de DPP. Nadat de KMT in 2008 het presidentschap herwon onder de huidig president, dient zich nu een derde machtswisseling aan. Verloopt deze – volgens de lijn der verwachting – voorspoedig, dan mag men spreken van een verankering van de Taiwanese democratie.

Ordelijke, democratische machtsoverdracht is natuurlijk erg prettig voor Taiwans stabiliteit, maar vormt ook in bredere zin een waardevol voorbeeld. Het bewijst namelijk dat Confucianistisch cultureel erfgoed, met haar nadruk op van hogerhand opgelegde orde en harmonie, klaarblijkelijk prima samengaat met de moderne democratische praktijk. China mag dan om vele redenen mogelijk niet ‘klaar’ zijn voor democratie (met welk argument Peking haar dictatuur vaak verdedigt), maar Taiwan bewijst in elk geval dat de vlieger van een cultuurhistorisch argument tegen China’s democratisering niet opgaat. Economie en diplomatie Het gaat slecht met Taiwans economie. De export van hightech, waar haar economisch model op berust, verliest terrein ten opzichte van directe concurrenten Japan, Zuid-Korea, en in groeiende mate, China, die eenzelfde economisch model navolgen. Waar Tokio en Seoul hun internationale rol verstevigen via, bijvoorbeeld, lidmaatschap in het Trans-Pacifisch Partnerschap voor Japan, en vrijhandelsverdragen met de EU en China voor Korea, blijft Taiwan qua internationalisering noodgedwongen achter. Dit komt doordat Peking pressie hanteert jegens handelspartners van Taiwan geen bilaterale, laat staan multilaterale, verdragen met het eiland af te sluiten. Dit is immers een vorm van diplomatieke erkenning en dus vanuit Pekings oogpunt onwenselijk, aangezien China Taiwan als afvallige provincie beschouwt, en geen onafhankelijke staat. Deze isolatie komt Taiwan nu economisch duur te staan – de groei neemt af en salarissen stagneren, terwijl huizenprijzen rap stijgen.

Nauwere economische samenwerking met China – door de huidige regering nagestreefd als alternatief – is vooralsnog onvoldoende gebleken om de verslechterende concurrentiepositie te compenseren. Met diepere economische banden groeit echter wel Pekings invloed over het eiland. De argwaan van de Taiwanese kiezer hierover is stijgende. Als economisch gewin uitblijft, en er aan soevereiniteit ingeboet wordt, wat is dan het punt van hechtere banden met het vasteland? Tel daarbij de on-transparante aard van het Chinabeleid van de huidige overheid op, en het klachtenplaatje is compleet. Dergelijke onvrede onder de bevolking plaatst Tsai Ying-wen in een zetel, en de kiezer acht haar momenteel – beter dan de gevestigde orde – in staat economische kwesties op te lossen en de onafhankelijkheid van Taiwan te bewaren. Is dit een onmogelijkheid? De tijd zal het leren.

Een ‘groen’ parlement? Als de huidige opiniepeilingen betrouwbaar zijn, krijgt Taiwan dankzij de bovenstaande onvrede mogelijk voor het eerst een ‘groen’ parlement – ofwel een parlement waarin de DPP een meerderheid bezit. Dit is om twee redenen interessant. In de eerste plaats ontzegt een pluraliteit de KMT de gelegenheid om op beleidsvlak dwars te liggen. Ter vergelijking – de vorige regeerperiode van de DPP gekenmerkt door politieke patstelling, waarbij het ene na het andere wetsvoorstel, redelijk of onredelijk, sneuvelde in het parlement. (Ook hier is een vergelijking met de Verenigde Staten op zijn plaats.) Ten tweede zal een DPP-meerderheid Peking met groeiend wantrouwen naar Taiwan doen kijken. De DPP is van oudsher de partij die Taiwans formele, juridische onafhankelijkheid van China beoogt. Een ‘groen’ parlement zou een aanzienlijk intern obstakel wegnemen in beleidsvoering in overeenstemming met dat einddoel – met onrust in Peking, en dus een mogelijke reactie, tot gevolg.

Reactie Washington en Peking Zoals gezegd acht China Taiwan een te heroveren grondgebied. Dat de Taiwanese bevolking grotendeels zonder politieke overheersing door Peking verder wil – zoals het al 70 jaar lang doet – telt daarin niet. De laatste keren dat een DPP-overwinning ophanden was, dreigde China met militair ingrijpen. Ditmaal zijn China’s berispingen – tot dusver althans – milder gebleken, al waarschuwde Peking Taiwan reeds in november tegen beleidsplannen die beide partijen verder uit elkaar drijven. Pekings huidige strategische zelfbeheersing is deels uitvloeisel van een historisch leerproces – haar dreigementen werkten in het verleden slechts averechts – en deels het product van grotere zelfverzekerdheid. Hoewel China mogelijkerwijs een DPP-president én parlement boven het hoofd hangt, verbreden Pekings groeiende diplomatieke en militaire macht haar beleidsopties om Taiwan, op den duur, tegen wil en dank in te lijven.

Dit betekent automatisch dat de capaciteit van de Verenigde Staten, historisch waarborger van Taiwans onafhankelijkheid, om het eiland van China gescheiden te houden in relatieve zin afneemt. Nu China in opkomst is als wereldmacht, is Amerika bovendien steeds minder happig Peking tegen zich in het harnas te jagen, bijvoorbeeld door Taiwan geavanceerd wapentuig te leveren. De militaire onbalans in de Straat van Taiwan groeit daardoor. Om haar zelfbestuur te behouden zal Taiwan zal haar uiterste best moeten doen Washington te blijven inpalmen. Dit bijvoorbeeld door een toonbeeld van Oosterse democratie te blijven, en door een gematigde houding ten opzichte van China aan te nemen. Reeds in juni 2015 bezocht Tsai de Verenigde Staten, ongetwijfeld om Washington van de DPP’s voorzichtige aanpak te verzekeren.

Niettemin zal de nieuwe president van Taiwan, zij het Tsai, zij het Chu of Soong, zich in een steeds lastiger parket bevinden. De bestaande parameters van het geopolitieke spel in het Verre Oosten keren zich langzaam om; China wordt de regionale huismacht, die meer en meer tegengewicht biedt aan de Amerikaanse aanwezigheid. Pekings geduld aangaande Taiwan slinkt, terwijl haar middelen om in te grijpen groeien. Taiwans kersverse president zal gehoor moeten geven aan de belangen van China en de Verenigde Staten en toch een manier moeten vinden om aan de politieke en sociaaleconomische eisen van haar kiezers te voldoen. Een dijk van een klus – ga er maar aanstaan.