Verongelijkte middenstanderszoon schrijft wereldliteratuur

Pieter Waterdrinker is de beste vriend van iedereen in quarantaine. Hij sleurt de lezers meteen al bij de eerste zin zijn sadistisch universum binnen en hij laat ze honderden pagina’s later pas los. Tegen die tijd is de uitslag van de coronatest wel binnen. Uitgever Nijgh en van Ditmar heeft zijn laatste roman, de Rat van Amsterdam, niet voor niets voorzien van een gouden leeslint. Dat komt van pas als je diep in de nacht toch maar een paar uurtjes slaap pakt omdat de letters voor je ogen een kozakkendans met elkaar aangaan.

In de Nederlandse letterkunde behoort Pieter Waterdrinker tot de buitencategorie. Hij valt niet in te delen bij een stroming, een school, een generatie of een kring rond een of ander literair tijdschrift. Wel is duidelijk dat zijn werk stoelt op Russische voorbeelden. Net als grote voorgangers zoals Toltstoj, Toergenjev, Dostojevski, Pasternak of Solsjenytsin schrijft hij vuistdikke romans met ingewikkelde intriges en tal van personages. Zo ontstaat dan een tijdsbeeld. Onder de intriges, de avonturen en de verwikkelingen bevindt zich een diepere waarheid: zo zit het leven in elkaar. Daar bevindt zich de grens tussen goed en kwaad.  Net als zijn grote voorbeelden heeft Pieter Waterdrinker een boodschap.

Over die boodschap wil ik het hebben. De auteur heeft op de televisie verkondigd dat de Rat van Amsterdam er is om te worden gelezen. Hij wil geen pamflettist zijn. In het nawoord staat: “Iedere overeenkomst van personen, gebeurtenissen en locaties in de werkelijkheid van het boek met personen, gebeurtenissen en locaties in de werkelijkheid buiten het boek berust op zuiver toeval”.

Waterdrinker kan me nog veel meer vertellen. Net als zijn grote voorgangers uit de Russische literatuur heeft hij onmiskenbaar een politieke agenda. Dat doet de literaire kwaliteit van zijn werk geen schade. Integendeel, zonder die levensbeschouwelijke betrokkenheid zou De Rat van Amsterdam sterk aan kracht inboeten. Zijn toon, zijn stijl, zijn woordkeus, zijn zin voor het veelzeggende detail, zijn uitgesponnen, homerische vergelijkingen, zijn picturale beschrijvingen doen niet onder voor wat de grote Russen presteerden. Dat niet alleen: de Rat van Amsterdam is geen tijdsgebonden boek. Het zal net als “Misdaad en Straf” of “De Vaders en de Zonen” over een eeuw nog als literair meesterwerk worden gelezen. Het verdient een plaats in de literaire canon van Nederland en de auteur moet de P.C. Hooftprijs krijgen voor de totaliteit van zijn werk. Literair Nederland vond destijds Harry Mulisch en Cees Nooteboom Nobelprijswaardig. Als literator maakt Pieter Waterdrinker met beide iconen de kachel aan.

Over de boodschap dus. Pieter Waterdrinker stamt uit een geslacht van hardwerkende MKB-ers. Zijn ouders hadden een pension in Zandvoort. Deze achtergrond komt in de Rat van Amsterdam sterk tot uiting. In de geesteswereld van Waterdrinker wordt hard werken niet beloond, terwijl de duivel op de grootste hoop schijt. Wereldvreemde ambtenaren met een van negen tot vijf mentaliteit staan het ondernemen in de weg. Politici spelen elkaar de bal toe. Wie niet tot de vriendjes en de inlikkers behoort, vist achter het net. En dat terwijl slampampers uit binnen- en buitenland bij honderdduizenden gratis geld krijgen net als kunstenmakers. Als je maar een zielig verhaal weet op te hangen, dan is je kostje gekocht. Hele volksstammen liggen op hun luie reet, terwijl jij je drie slagen in de rondte werkt en ook nog eens de rekening krijgt gepresenteerd. Nederland is in verval. Dat kan zo niet goed aflopen. Zeker nu dat zootje in Den Haag ons laat afromen door Brussel en de knoflooklanden. Vlak trouwens de MOE-landers ook niet uit.

Wie na de jaarvergadering van de winkeliersvereniging blijft hangen op de nazit, begrijpt precies wat ik bedoel.

De Rat van Amsterdam is zogenaamd de in de cel geschreven autobiografie van Ruben Katz, een jonge Let van Russische afkomst die aan het eind van de jaren tachtig met zijn ouders naar Nederland komt om van daar uit meteen door te vliegen naar het echte beloofde land, Israël. Dat gaat echter door allerlei omstandigheden niet door en het gezin Katz weet zich met succes door de asielprocedure te kletsen. Katz is dan een jaar of tien. Als adolescent begint hij al te ontdekken dat hij te midden van ratten woont. Om het te maken in Nederland moet je zo’n rat worden. Alleen dan krijg je toegang tot het netwerk van gouden rioolbuizen dat alle ratten met elkaar verbindt. Als immigrant moet Katz de taal leren en integreren. Vanuit die positie kan hij het rattengedrag precies beschrijven want hij wil ook zo worden. Anders blijf je hangen in de onderste regionen van de samenleving. Hij wordt al schamper genoeg behandeld door zijn uit de villawijken afkomstige medeleerlingen op het Spinoza Gymnasium. Ze krijgen pas waardering voor hem als hij zich weet te positioneren als een zielige vluchteling. De beste leerschool echter blijkt zijn werkgever, de Nationale Armenloterij, die overal ter wereld goede doelen steunt maar tegelijkertijd de initiatiefnemers en een kliek vriendjes er omheen schathemeltjerijk maakt. Ook de leiders van de gesteunde goede doelen organisaties leven er goed van dankzij torenhoge onkostenrekeningen.

Om een succesvolle Nederlandse rat te worden moet je de progressieve kosmopoliet uithangen. Je  zingt het hooglied van Europa. Je toont naar buiten toe grote empathie voor de verschoppelingen van deze aarde, in het bijzonder vluchtelingen. We herkennen het type: het zijn de “deugmensen” die er op de rechtse websites dagelijks van langs krijgen. Volgens Ruben Katz is Nederland in de macht van hypocrieten, van Judassen, van verraders die voor een hand zilverlingen alles en iedereen verkopen: ondertussen dragen zij de valse vlag van het humanisme opzichtig voor zich uit.

Onder de vele karakters in De Rat van Amsterdam hebben maar weinigen hun geestelijke integriteit bewaard. Dat zijn vader en zoon Boon, visboeren in een ongenoemde badplaats, die heel erg op Zandvoort lijkt en de hele familie Petrovic in Australië, die – ook aan de kust – ijs verkoopt en door een streek van een Nederlandse rat ernstig in de problemen wordt gebracht. Niet eens omdat het de bedoeling was. De Petrovicen  zijn collateral damage. Zo zijn ze nu eenmaal, de ratten van Nederland.

In het asielzoekerscentrum ontmoet de familie Katz een Eritrees gezin dat eigenlijk alleen maar de kamer afkomt om te eten en verder niets onderneemt. Van Marokkanen kun je een grote mond krijgen. In de gevangenis word je prima verzorgd. Met een klein beetje intelligentie kun je eruit lopen wanneer je wilt. Van de naïeve goeddoenersmentaliteit die zoveel Nederlanders bezielt, valt ook daar al prima misbruik te maken.

De Nationale Armenloterij toont grote overeenkomsten met de postcodeloterij. Katz trekt in Moskou op met een doorgefourneerde egoïst die zorgvuldig bouwt aan zijn imago van weldoener. Hij loopt zodanig binnen dat hij een Nederlands kwaliteitsdagblad kan kopen. Het is moeilijk om hierbij niet aan Derk Sauer te denken, die kort na de val van de Sovjet Unie naar Moskou vertrok en daar een media-imperium opbouwde. Sauer speelde ook een rol in de SP. Nee, je kunt Waterdrinker op zijn woord geloven: elke overeenkomst met de werkelijkheid buiten het boek is volkomen toevallig. Net zoals je helemaal niets moet zoeken achter de manier waarop Rat Ruben Katz de media weet te bespelen zodat ze alleen maar juichverhalen over de door het koningshuis gesteunde loterij publiceren. Omgekeerd weet de baas van de Loterij hem met leugenachtige beschuldigingen via een topjournalist in diskrediet te brengen als het tussen hen is mis gelopen. Fluitje van een cent voor een rat in de juiste positie. Alles is leugen in Nederland.

Volwassen zoon van weduwe wordt na haar dood uit het appartement gezet waarna er meteen asielzoekers in komen. Geen rat die zich daar druk om maakt. Ze hebben het te druk met de dans om het gouden kalf en de meest rattige onder hen zijn misschien wel de leden van het Oranjehuis met hun heiligenstatus en hun gemaakte glimlachjes. Het gewone volk betaalt immers gedwee de rekening.

De Rat van Amsterdam ontmaskert het allemaal. Het is net een toogdag van Thierry Baudet. Het is de stemverheffing op het coronaproof- terras als de stamgasten elkaar proberen te overtreffen met hun verhalen van horen zeggen over luie werklozen, diefachtige asielzoekers en grijnzende wethouders die naar het schijnt ondanks de crisis toch de precariorechten de hoogte in willen gooien met hun uitgemergelde GroenLinks-koppen. De volgende dag staan ze allemaal weer hartstikke vroeg op om met een spijker in hun kop de winkeldeur van het slot te trekken. ’s Avonds laat een grote jongen, ’s morgens vroeg ook een grote jongen.

Verongelijkte middenstanderszoon schrijft wereldliteratuur. C’est ca.